Για τα άτομα με μακροπαραφλεβική τελαγγειεκτασία τύπου 2 (MacTel), μια σπάνια διαταραχή του αμφιβληστροειδούς που καταστρέφει σταδιακά την κεντρική όραση και μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση, μέχρι σήμερα δεν υπήρχαν εγκεκριμένες θεραπευτικές επιλογές.
Πλέον, μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «NEJM Evidence» προσφέρει ισχυρές ενδείξεις ότι η απώλεια όρασης μπορεί να επιβραδυνθεί με ένα νευροπροστατευτικό χειρουργικό εμφύτευμα.
«Αυτό είναι ένα βήμα προς τον επαναπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε την απώλεια όρασης», δηλώνει ο καθηγητής Martin Friedlander του Scripps Research, ένας από τους επικεφαλής συγγραφείς της μελέτης. «Αντί να περιμένουμε να πεθάνουν τα κύτταρα, μαθαίνουμε πώς να τα προστατεύουμε και να τα διατηρούμε».
ENCELTO: Αποτελεσματικό το εμφύτευμα στην πρόληψη της τύφλωσης με νευροεκφυλιστική νόσο του αμφιβληστροειδούς
Η μελέτη, παρουσιάζει τα αποτελέσματα από δύο κλινικές δοκιμές φάσης 3 οι οποίες αξιολόγησαν το ENCELTO, μια συσκευή που εμφυτεύεται χειρουργικά και απελευθερώνει συνεχώς μια θεραπευτική πρωτεΐνη για τη διατήρηση της όρασης. Οι τυχαιοποιημένες δοκιμές πραγματοποιήθηκαν σε 47 διεθνή κέντρα και περιέλαβαν 228 άτομα με MacTel, τα οποία παρακολουθήθηκαν για διάστημα 24 μηνών.
Οι δοκιμές συντονίστηκαν από ένα διεθνές δίκτυο κλινικών ιατρών και ερευνητών, με σημαντική συμμετοχή από το National Eye Institute του NIH, το Lowy Medical Research Institute και τη Neurotech Pharmaceuticals. Τα αποτελέσματα οδήγησαν στην έγκριση του ENCELTO για το MacTel από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) τον Μάρτιο του 2025, καθιστώντας το την πρώτη εγκεκριμένη θεραπεία για την πάθηση και την πρώτη κυτταρική νευροπροστατευτική θεραπεία για οποιαδήποτε νευροεκφυλιστική νόσο του αμφιβληστροειδούς ή του κεντρικού νευρικού συστήματος.
Οι δύο δοκιμές είχαν πανομοιότυπο σχεδιασμό, αλλά οι συμμετέχοντες εντάχθηκαν σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και τοποθεσίες. Και οι δύο έδειξαν ότι το ENCELTO επιβράδυνε την απώλεια των φωτοευαίσθητων κυττάρων του αμφιβληστροειδούς, με πιο έντονο αποτέλεσμα στη μία δοκιμή, πιθανόν λόγω διαφορών στη βαρύτητα της νόσου και άλλων παραγόντων μεταξύ των συμμετεχόντων. Συνολικά, τα αποτελέσματα παρέχουν ισχυρές αποδείξεις ότι το εμφύτευμα μπορεί να διατηρήσει την όραση σε άτομα με MacTel.
«Είναι η πρώτη φορά που βλέπουμε μια θεραπεία να αλλάζει ουσιαστικά την πορεία του MacTel», τονίζει ο Friedlander. «Επιβεβαιώνει ότι η νευροπροστασία μπορεί να είναι μια ισχυρή στρατηγική για τη διατήρηση της όρασης σε εκφυλιστικές παθήσεις του αμφιβληστροειδούς».
Ο Friedlander, ο οποίος είναι επίσης πρόεδρος του Lowy Medical Research Institute, μελετά το MacTel εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες και συνέβαλε στη βιολογική θεμελίωση του ENCELTO. Η συσκευή απελευθερώνει τον κυλιακό νευροτροφικό παράγοντα (CNTF), μια φυσικά παραγόμενη πρωτεΐνη που είναι γνωστό ότι προστατεύει τα νευρικά κύτταρα του αμφιβληστροειδούς. Το ENCELTO αποτελείται επίσης από γενετικά τροποποιημένα επιθηλιακά κύτταρα του μελαγχρόου χιτώνα, τα οποία θρέφουν και υποστηρίζουν τον αμφιβληστροειδή, και στεγάζονται σε μια μικροσκοπική κάψουλα κολλαγόνου που εμφυτεύεται στο πίσω μέρος του ματιού. Χάρη στον σχεδιασμό της κάψουλας, τα κύτταρα προστατεύονται από την ανοσολογική απόρριψη ενώ απελευθερώνουν συνεχώς τον CNTF, επιτρέποντας τη μακροχρόνια, τοπική χορήγηση του θεραπευτικού μορίου.
Η μελέτη έδειξε ότι το ENCELTO επιβράδυνε σημαντικά την απώλεια των φωτοϋποδοχέων (νευρικών κυττάρων που αντιλαμβάνονται το φως και είναι κρίσιμα για την κεντρική όραση) σε σύγκριση με μάτια που υποβλήθηκαν σε εικονική διαδικασία χωρίς πραγματική θεραπεία. Σε μία από τις δοκιμές, το εμφύτευμα μείωσε κατά 54,8% τον ρυθμό απώλειας της ελλειψοειδούς ζώνης, μιας μετρήσιμης μεταβολής στη δομή του αμφιβληστροειδούς που σηματοδοτεί εκφύλιση των φωτοϋποδοχέων. Η δεύτερη δοκιμή έδειξε μείωση κατά 30,6% στην ίδια παράμετρο, ποσοστό που παραμένει στατιστικά σημαντικό, αν και μικρότερης έκτασης.
Πέρα από τις αλλαγές στα κύτταρα του αμφιβληστροειδούς, η μελέτη αξιολόγησε και παραμέτρους της οπτικής λειτουργίας, δηλαδή το πόσο καλά μπορεί το μάτι να βλέπει και να εκτελεί καθημερινές δραστηριότητες.
Σε αυτές περιλαμβάνονταν η μικροπεριμετρία (ευαίσθητη εξέταση της απόκρισης του αμφιβληστροειδούς στο φως) και η ταχύτητα ανάγνωσης. Τα αποτελέσματα της μικροπεριμετρίας έδειξαν στατιστικά σημαντική επιβράδυνση της απώλειας οπτικής λειτουργίας, ιδιαίτερα στη δοκιμή όπου το ENCELTO διατήρησε σε μεγαλύτερο βαθμό τους φωτοϋποδοχείς. Ωστόσο, τα αποτελέσματα για την ταχύτητα ανάγνωσης και την ευαισθησία του αμφιβληστροειδούς ήταν πιο αμφίσημα, με τη μία δοκιμή να δείχνει βελτίωση και την άλλη να μην παρουσιάζει σημαντική διαφορά σε σχέση με την ομάδα ελέγχου.
«Αυτές οι διαφορές δείχνουν πόσο περίπλοκη είναι η μέτρηση της λειτουργικής απώλειας όρασης σε μια νόσο που εξελίσσεται αργά όπως το MacTel», εξηγεί ο Friedlander. «Αν εξετάσετε μεμονωμένα ορισμένα λειτουργικά αποτελέσματα από μία μόνο δοκιμή, δεν είναι στατιστικά σημαντικά. Όμως, όταν συνδυάζετε τα δεδομένα και από τις δύο δοκιμές, που διεξήχθησαν με τον ίδιο τρόπο, τότε προκύπτουν στατιστικά σημαντικά αποτελέσματα, οπότε θα συνεχίσουμε να διερευνούμε τι τα επηρεάζει».
Παρά τις διακυμάνσεις, η συνολική εικόνα και από τις δύο δοκιμές υποστηρίζει το μακροχρόνιο όφελος του ENCELTO, ιδιαίτερα όταν η θεραπεία ξεκινά πριν από εκτεταμένη απώλεια κυττάρων. Οι συμμετέχοντες ανέχθηκαν καλά το εμφύτευμα, με ελάχιστες παρενέργειες. Επιπλέον, το ENCELTO ήταν αποτελεσματικό ανεξάρτητα από την αρχική όραση ή το στάδιο της νόσου, γεγονός που υποδηλώνει ότι η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να διατηρήσει περισσότερη λειτουργική όραση όσο εξελίσσεται το MacTel.
Στη συνέχεια, η ομάδα του Friedlander θα εξετάσει αν τα οφέλη διατηρούνται ή ακόμη και βελτιώνονται πέραν των 24 μηνών. Υπάρχουν επίσης σχέδια να διερευνηθεί γιατί ορισμένα άτομα είχαν μεγαλύτερα οφέλη από άλλα, ώστε να εντοπιστούν οι υποομάδες ασθενών που πιθανότατα θα ωφεληθούν περισσότερο.
«Η συνέπεια στη διατήρηση των κυττάρων του αμφιβληστροειδούς και στις δύο δοκιμές μας δίνει εμπιστοσύνη στον μηχανισμό», υπογραμμίζει ο Friedlander. «Καθώς βελτιώνουμε τον τρόπο και το πότε να θεραπεύουμε το MacTel, αναμένουμε ακόμη μεγαλύτερες βελτιώσεις στην όραση με την πάροδο του χρόνου».
Επιπλέον, επειδή το ENCELTO προσφέρει συνεχή και στοχευμένη χορήγηση θεραπευτικών πρωτεϊνών απευθείας στον αμφιβληστροειδή, αποτελεί μια ευέλικτη τεχνολογική πλατφόρμα. Η ίδια προσέγγιση θα μπορούσε στο μέλλον να προσαρμοστεί για την αντιμετώπιση ενός ευρύτερου φάσματος νευροεκφυλιστικών αγγειακών παθήσεων πέρα από το MacTel, συμπεριλαμβανομένων και άλλων αιτιών τύφλωσης όπου η προστασία των ευάλωτων νευρικών κυττάρων είναι καθοριστική.
