Πρόσφατη έρευνα σε ποντίκια δείχνει ότι υπάρχουν σαφείς ομοιότητες ανάμεσα στις αλλαγές που υφίστανται τα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου και των ματιών με την πάροδο της ηλικίας, κάτι που μπορεί να βοηθήσει στην έγκαιρη αναγνώριση της νόσου Αλτσχάιμερ και άλλων μορφών άνοιας.
Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Alzheimer’s & Dementia, εξέτασε ποντίκια με μια γενετική παραλλαγή συνδεδεμένη με τη νόσο Αλτσχάιμερ για να διαπιστώσει εάν οι αλλαγές στον εγκέφαλο και στα μάτια συνέπιπταν.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι αγγειακές αλλαγές στα μάτια ταυτίζονταν με εκείνες που παρατηρήθηκαν στον εγκέφαλο αυτών των ποντικιών. Οι ερευνητές παρατήρησαν επίσης συγκεκριμένες πρωτεϊνικές μεταβολές σχετικές με τη νόσο Αλτσχάιμερ τόσο στον εγκέφαλο όσο και στον αμφιβληστροειδή.
Η σύνδεση ανάμεσα στα μάτια και τον εγκέφαλο
Η έρευνα αυτή βασίζεται στην ιδέα ότι η εξέταση του αμφιβληστροειδούς θα μπορούσε να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη για την ανίχνευση της νόσου Αλτσχάιμερ και άλλων μορφών άνοιας. Οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι προβλήματα στο εγκεφαλοαγγειακό σύστημα ενδέχεται να αποτελούν από τις πρώτες παρατηρήσιμες αλλαγές πριν εμφανιστεί ήπια γνωστική διαταραχή. Στόχος τους ήταν να δουν εάν η παρακολούθηση των αιμοφόρων αγγείων του αμφιβληστροειδούς μπορεί να προβλέψει τη λειτουργικότητα των εγκεφαλικών αγγείων.
Η μελέτη αφορούσε ποντίκια με μια συγκεκριμένη γονιδιακή παραλλαγή που έχει συνδεθεί με αγγειακή άνοια, νόσο Αλτσχάιμερ και οφθαλμολογικά προβλήματα. Προηγούμενη έρευνα της ίδιας ομάδας είχε ήδη δείξει ότι τα ποντίκια αυτά εμφανίζουν εγκεφαλοαγγειακές δυσλειτουργίες παρόμοιες με εκείνες που παρατηρούνται στη νόσο Αλτσχάιμερ και τις σχετιζόμενες άνοιες.
Στην παρούσα μελέτη, τα ποντίκια με την παραλλαγή ανήκαν σε έναν από τρεις διαφορετικούς γονότυπους. Σε ηλικία έξι μηνών, όταν εξετάστηκε ένα συγκεκριμένο τμήμα του αμφιβληστροειδούς, δεν παρατηρήθηκαν ανωμαλίες στην εικόνα.
Ποιες αλλαγές στα μάτια παρατήρησαν οι επιστήμονες;
Δεν εντοπίστηκαν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα ποντίκια σε μια δοκιμή που μετρά την ένταση της φθορίζουσας απεικόνισης, η οποία τείνει να αυξάνεται με την ηλικία. Ωστόσο, σε ορισμένους γονότυπους καταγράφηκε μείωση με την πάροδο του χρόνου, με διαφοροποιήσεις ανάμεσα σε αρσενικά και θηλυκά ποντίκια.
Μία από τις αλλαγές που παρατηρήθηκαν σε θηλυκά ποντίκια ηλικίας 12 μηνών ήταν η μείωση της πυκνότητας των αγγείων του αμφιβληστροειδούς. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι ο συγκεκριμένος γονότυπος έχει μεγαλύτερη επίδραση με την ηλικία και ιδιαίτερα στα θηλυκά.
Στην ίδια ομάδα παρατηρήθηκε επίσης ότι το εκτεταμένο δίκτυο αιμοφόρων αγγείων του αμφιβληστροειδούς είχε απλοποιηθεί. Όπως εξηγούν οι ερευνητές, προηγούμενη εργασία τους είχε δείξει μείωση στην πυκνότητα συγκεκριμένων εγκεφαλικών αγγείων στα ποντίκια με την παραλλαγή, κυρίως στα θηλυκά.
Άλλες αγγειακές αλλαγές περιλάμβαναν αύξηση των στριφτών αγγείων σε κάποια ποντίκια, ιδιαίτερα σε θηλυκά ηλικίας 12 μηνών, καθώς και στένωση των αρτηριών και διεύρυνση των φλεβών σε όλα τα ποντίκια με τη γενετική παραλλαγή.
Δεν παρατηρήθηκαν αλλαγές στο πάχος του αμφιβληστροειδούς, γεγονός που δείχνει ότι δεν υπήρξε απώλεια νεύρων. Αυτό, μαζί με άλλα τεστ, υποδηλώνει ότι η παραλλαγή δεν προκαλεί φαινότυπους σχετικούς με το γλαύκωμα.
Περαιτέρω δοκιμές έδειξαν ότι το γονίδιο με αυτήν την παραλλαγή εκφράζεται έντονα στον εγκέφαλο και στον αμφιβληστροειδή. Εντοπίστηκαν πρωτεΐνες κοινές και στα δύο όργανα. Στον εγκέφαλο, τόσο το φύλο όσο και ο γονότυπος επηρέαζαν τις πρωτεϊνικές διαφορές, ενώ στον αμφιβληστροειδή οι διαφορές οφείλονταν κυρίως στον γονότυπο.
Οι συγγραφείς σημειώνουν ότι αυτές οι διαφοροποιημένες πρωτεΐνες σχετίζονται με τη νόσο Αλτσχάιμερ και πιθανόν υποδηλώνουν ότι η παραλλαγή αλλάζει τους μεταβολικούς και κυτταρικούς μηχανισμούς με παρόμοιο τρόπο και στους δύο ιστούς.
Συνολικά, τα ευρήματα ενισχύουν προηγούμενα στοιχεία ότι τα ποντίκια με αυτήν τη γενετική παραλλαγή εμφανίζουν αγγειακές αλλαγές στον εγκέφαλο και ότι η εξέταση των αγγείων του αμφιβληστροειδούς μπορεί να συμβάλει στην έγκαιρη διάγνωση της νόσου Αλτσχάιμερ και άλλων μορφών άνοιας.
Τι σχολίασαν ανεξάρτητοι ειδικοί
Η Maya Koronyo-Hamaoui, PhD, καθηγήτρια στα τμήματα Νευροχειρουργικής, Νευρολογίας και Βιοϊατρικών Επιστημών στο Cedars-Sinai Medical Center στο Λος Άντζελες, η οποία δεν συμμετείχε στη μελέτη, δήλωσε:
«Πρόκειται για μια μελέτη σε ποντίκια με άρτια σχεδιασμένη μεθοδολογία, που ενισχύει τον άξονα “μάτι-εγκέφαλος” στη νευροεκφύλιση. Χρησιμοποιώντας το μοντέλο MTHFR677C>T, που σχετίζεται με τον ανθρώπινο εγκεφαλοαγγειακό κίνδυνο, οι συγγραφείς καταδεικνύουν μικροαγγειακές ανωμαλίες στον αμφιβληστροειδή που αντικατοπτρίζουν εγκεφαλοαγγειακά φαινότυπα και αναφέρουν κοινά χαρακτηριστικά σε πρωτεΐνες σχετικές με τη νόσο Αλτσχάιμερ».
Και πρόσθεσε: «Τα δεδομένα δείχνουν ότι ο αμφιβληστροειδής μπορεί να αποτυπώσει αγγειακές αλλοιώσεις που σχετίζονται με τη νόσο στον εγκέφαλο, και ότι η ποσοτική απεικόνιση του αμφιβληστροειδούς μπορεί να λειτουργήσει ως μια ελάχιστα επεμβατική μέθοδος αξιολόγησης κινδύνου. Βέβαια, η εφαρμογή σε ανθρώπους θα απαιτήσει προσεκτική επιβεβαίωση, αλλά η λογική των βιοδεικτών είναι ισχυρή».
Περισσότερη έρευνα στις διαφοροποιημένες πρωτεΐνες και στη συμμετοχή του συγκεκριμένου γονότυπου θα είναι σημαντική, όπως και περισσότερα δεδομένα για το πώς συνδέονται οι αγγειακές αλλαγές του εγκεφάλου με εκείνες του αμφιβληστροειδούς.
Όπως σημειώνει ο Sanjurjo: «Πρόκειται για μια προκλινική μελέτη που αξιολογεί τη χρήση του μοντέλου Mthfr677C>T ως πιθανό εργαλείο για τη μελέτη της νόσου Αλτσχάιμερ και της άνοιας, ειδικά της VCID. Εστιάζει στον αμφιβληστροειδή για να μελετήσει αγγειακές αλλαγές που σχετίζονται με τη μετάλλαξη. Ωστόσο, οι αγγειακές αλλαγές που καταγράφηκαν μπορεί να συνδέονται και με άλλες παθήσεις, όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο, επομένως τα αποτελέσματα πρέπει να ερμηνευθούν με προσοχή».
Παρά τους περιορισμούς, η μελέτη δείχνει την τεράστια χρησιμότητα της εξέτασης των ματιών ως εργαλείο για τον εντοπισμό αλλαγών που συμβαίνουν στον οργανισμό. Στο μέλλον, οι οφθαλμολογικοί έλεγχοι θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην έγκαιρη ανίχνευση της νόσου Αλτσχάιμερ σε ορισμένες περιπτώσεις.
