Μια νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Science Advances εξετάζει τη σχέση ανάμεσα σε 155 διαφορετικές παθήσεις και τον μελλοντικό κίνδυνο εμφάνισης Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον.

Οι ερευνητές εντόπισαν ορισμένες σχετικά εύκολες στη διαχείριση παθήσεις, οι οποίες φαίνεται να συνδέονται με την εκδήλωση αυτών των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων πολλά χρόνια πριν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα. Σημαντικό είναι επίσης ότι ο χρόνος εμφάνισης κάθε πάθησης επηρεάζει το πόσο αυξάνεται ο κίνδυνος.

Οι μηχανισμοί της νόσου ξεκινούν δεκαετίες πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα

Ανάμεσα στις πολλές μορφές νευροεκφυλιστικών παθήσεων, το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον είναι οι πιο συχνές. Παρά τη δεκαετίες ερευνών και τις τεράστιες δαπάνες, παραμένουν δύσκολες τόσο στην πρόβλεψη όσο και στη θεραπεία.

Όταν εκδηλωθούν, ορισμένα φάρμακα μπορούν να επιβραδύνουν την εξέλιξη σε κάποιους ασθενείς, όμως δεν υπάρχει ίαση ούτε τρόπος να προβλεφθεί με βεβαιότητα ποιος θα νοσήσει.

Η Lucy McCann, γιατρός και διατροφολόγος, τόνισε στο Medical News Today:

«Η νόσος Αλτσχάιμερ και η νόσος Πάρκινσον είναι από τις συχνότερες νευροεκφυλιστικές διαταραχές παγκοσμίως. Με τον πληθυσμό να γερνά, η πρόληψη και η αντιμετώπισή τους αποτελούν πλέον προτεραιότητα δημόσιας υγείας».

Έρευνες έχουν δείξει ότι οι διεργασίες που οδηγούν σε αυτές τις παθήσεις ξεκινούν δεκαετίες πριν εμφανιστούν συμπτώματα. Γι’ αυτό οι επιστήμονες αναζητούν ενδείξεις από τη μέση ηλικία που θα μπορούσαν να δώσουν την ευκαιρία για έγκαιρη παρέμβαση.

Πώς η υγεία του εντέρου επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου

Τα τελευταία χρόνια, η έρευνα έχει στραφεί στον λεγόμενο άξονα εντέρου-εγκεφάλου, δηλαδή στην αμφίδρομη επικοινωνία ανάμεσα στο πεπτικό σύστημα και τον εγκέφαλο.

Η επικοινωνία αυτή γίνεται με διάφορους τρόπους:

• ορμονικά, π.χ. μέσω εντερικών πεπτιδίων
• νευρικά, μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου
• ανοσολογικά, μέσω κυτταροκινών

Όπως εξηγούν οι συγγραφείς της μελέτης, οι μηχανισμοί αυτοί επιτρέπουν «συνεχείς αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στον εγκέφαλο, το πεπτικό, το ενδοκρινικό και το μεταβολικό σύστημα, αλλά και τη θρεπτική κατάσταση».

Το εντερικό νευρικό σύστημα αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο δίκτυο νευρώνων στο σώμα μετά τον εγκέφαλο. Η στενή σύνδεση εγκεφάλου και εντέρου δεν είναι τυχαία: η τροφή είναι απαραίτητη για την επιβίωση και η αναζήτησή της εξαρτάται από τον εγκέφαλο.

Όταν αυτός ο άξονας διαταράσσεται, μπορεί να προκαλέσει ποικίλα προβλήματα, από πόνο στο έντερο μέχρι διαταραχές διάθεσης ή σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Στη συγκεκριμένη μελέτη, οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι τέτοιες διαταραχές μπορεί να επηρεάζουν και τον κίνδυνο εμφάνισης Αλτσχάιμερ ή Πάρκινσον.

Ορμόνες, μεταβολισμός και βιταμίνες

Εκτός από τον άξονα εντέρου-εγκεφάλου, η έρευνα εντόπισε συσχετίσεις ανάμεσα σε ενδοκρινικές και μεταβολικές διαταραχές και τον κίνδυνο νευροεκφυλιστικών νόσων.

Σοβαρές μορφές διαβήτη αλλά και διαταραχές του θυρεοειδούς, τόσο υποθυρεοειδισμός όσο και υπερθυρεοειδισμός, σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο Πάρκινσον. Αντίστοιχα, ο διαβήτης τύπου 2 αποτελεί γνωστό παράγοντα κινδύνου για Αλτσχάιμερ.

Γι’ αυτόν τον λόγο οι επιστήμονες μελετούν τα αντιδιαβητικά φάρμακα ως πιθανές θεραπείες για τα δύο αυτά νοσήματα.

Σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζουν και οι διατροφικές ελλείψεις, όπως η χαμηλή βιταμίνη D, που παρατηρείται συχνά σε άτομα με Αλτσχάιμερ ή Πάρκινσον. Επιπλέον, ορισμένες πεπτικές διαταραχές προηγούνται της νόσου Πάρκινσον και συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο άνοιας.

Νέα στοιχεία από τη μελέτη

Στην τελευταία αυτή μελέτη εξετάστηκαν συσχετίσεις ανάμεσα σε Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον και 155 παθήσεις που σχετίζονται με το ενδοκρινικό, το μεταβολικό και το πεπτικό σύστημα, αλλά και με διατροφικούς παράγοντες.

Οι ερευνητές ανέλυσαν τα δεδομένα με βάση τον χρόνο εμφάνισης των παθήσεων:

• 1–5 χρόνια πριν τη διάγνωση
• 5–10 χρόνια πριν
• 10–15 χρόνια πριν

Παθήσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο Αλτσχάιμερ

Διαπιστώθηκε ότι 14 διαγνώσεις συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο Αλτσχάιμερ, όπως:

• αμυλοείδωση (συσσώρευση μη φυσιολογικών πρωτεϊνών)
• λιπιδαιμίες και διαταραχές μεταβολισμού λιποπρωτεϊνών
• γαστρίτιδα και δωδεκαδακτυλίτιδα
• διαβήτης τύπου 1 και τύπου 2
• οισοφαγίτιδα
• βακτηριακές εντερικές λοιμώξεις
• διαταραχές ηλεκτρολυτών και οξεοβασικής ισορροπίας
• λειτουργικές εντερικές διαταραχές (όπως το IBS)
• μη λοιμώδης γαστρεντερίτιδα και κολίτιδα
• έλλειψη βιταμίνης D

Παθήσεις που αυξάνουν τον κίνδυνο Πάρκινσον

Μεταξύ αυτών που συνδέθηκαν με τη νόσο Πάρκινσον ήταν:

• χρόνια δυσπεψία
• διαβήτης τύπου 1 και τύπου 2
• διαταραχές ενδοκρινικής λειτουργίας του παγκρέατος (όπως υπογλυκαιμία)
• λειτουργικές εντερικές διαταραχές
• έλλειψη βιταμινών του συμπλέγματος Β

Ο νευρολόγος David Perlmutter σχολίασε:

«Η μελέτη δείχνει ξεκάθαρα ότι οι συστηματικές παθήσεις, ιδιαίτερα όσες σχετίζονται με τον άξονα εντέρου-εγκεφάλου, αυξάνουν τον κίνδυνο νευροεκφύλισης πολλά χρόνια πριν τη διάγνωση. Το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον δεν είναι μεμονωμένες παθήσεις του εγκεφάλου αλλά το τελικό στάδιο μιας διαδικασίας που διαρκεί δεκαετίες».

Ο χρόνος έχει σημασία

Η έρευνα έδειξε ότι η χρονική στιγμή της διάγνωσης επηρεάζει τον μελλοντικό κίνδυνο. Για παράδειγμα, ο διαβήτης τύπου 2 σχετίστηκε με μεγαλύτερο κίνδυνο Αλτσχάιμερ όταν είχε διαγνωστεί 10–15 χρόνια πριν, ενώ ο διαβήτης τύπου 1 αύξησε τον κίνδυνο σε όλες τις χρονικές περιόδους.

Αντίστοιχα, για το Πάρκινσον ο διαβήτης τύπου 1 εμφάνιζε ισχυρότερη συσχέτιση όταν διαγνώστηκε 5–10 χρόνια πριν, ενώ ο διαβήτης τύπου 2 είχε σταθερό κίνδυνο σε όλες τις περιόδους.

Γενικά, οι συσχετίσεις με νευροεκφυλιστικές παθήσεις ήταν πιο έντονες όταν οι διαγνώσεις γίνονταν 10–15 χρόνια νωρίτερα.

Τι σημαίνουν όλα αυτά

Η μελέτη επιβεβαιώνει ότι πολλές παθήσεις σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο Αλτσχάιμερ και Πάρκινσον, ενώ προσθέτει νέα στοιχεία στη γνώση που έχουμε μέχρι σήμερα.

Οι ερευνητές ελπίζουν ότι η κατανόηση αυτών των συσχετίσεων θα επιτρέψει στο μέλλον πιο στοχευμένες θεραπείες, αλλά και καλύτερη πρόληψη.

Σύμφωνα με τον Perlmutter:

«Πλέον θα δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στη διατήρηση της μεταβολικής, ενδοκρινικής και εντερικής υγείας, ως μέσο προστασίας του εγκεφάλου. Αντί να περιμένουμε την εμφάνιση συμπτωμάτων, μπορούμε να χρησιμοποιούμε δείκτες όπως η λειτουργία του θυρεοειδούς, το σάκχαρο, τα επίπεδα βιταμινών και η υγεία του πεπτικού ως έγκαιρα προειδοποιητικά σημάδια».

Η McCann πρόσθεσε:

«Δεν είναι μόνο τα γονίδια που καθορίζουν την υγεία του εγκεφάλου, αλλά και η διατροφή, ο μεταβολισμός και η σχέση εντέρου-εγκεφάλου. Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων μπορεί να μας βοηθήσει να εντοπίζουμε το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον νωρίτερα από ποτέ».

Ωστόσο, παραμένουν ανοιχτά ερωτήματα. Όπως εξήγησε ο Perlmutter, δεν είναι ακόμη σαφές αν οι εντερικές και μεταβολικές διαταραχές προκαλούν οι ίδιες τη νευροεκφύλιση ή αν απλώς αντικατοπτρίζουν κοινές διεργασίες, όπως μιτοχονδριακή δυσλειτουργία και χρόνια φλεγμονή. Αυτοί οι μηχανισμοί, τόνισε, φαίνεται να σχετίζονται με την ενεργοποίηση των μικρογλοιακών κυττάρων σε προφλεγμονώδη κατάσταση, που θεωρείται βασικός παράγοντας στις νευροεκφυλιστικές παθήσεις.