Αρχαίοι εξωγήινοι, αστρολογία, θεωρίες συνωμοσίας περί επίπεδης Γης. Όλα αυτά αποτελούν παραδείγματα ψευδοεπιστήμης, ενός συστήματος πεποιθήσεων που προσπαθεί να παρουσιαστεί ως επιστήμη, αλλά στην πραγματικότητα απέχει πολύ από αυτήν.

Η ψευδοεπιστήμη δημιουργεί την εντύπωση ότι στηρίζεται σε επιστημονικά δεδομένα, όμως όταν εξεταστεί πιο προσεκτικά αποκαλύπτεται ότι πρόκειται για μια απλή απομίμηση. Αυτό που την κάνει να δείχνει πειστική είναι η εικόνα που έχει το ευρύ κοινό για την επιστήμη: πολύπλοκα μαθηματικά, δυσνόητη ορολογία, όργανα υψηλής τεχνολογίας και περίπλοκες μετρητικές συσκευές.

Η ουσία της επιστήμης

Τα μαθηματικά, η ορολογία και τα όργανα είναι μόνο η «επιφάνεια» της επιστήμης, δηλαδή τα στοιχεία που φαίνονται πιο εύκολα σε όσους την παρατηρούν απ’ έξω. Στην πραγματικότητα, αποτελούν απλώς τα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες για να κάνουν τη δουλειά τους, με τον ίδιο τρόπο που οι οικοδόμοι χρειάζονται σφυριά και πριόνια ή οι δικηγόροι νομικά έγγραφα.

Αυτό όμως που καθορίζει την επιστήμη δεν είναι τα εργαλεία της, αλλά το βαθύτερο σύνολο αρχών, μεθόδων και παραδόσεων που τη διαχωρίζουν από την ψευδοεπιστήμη.

Μερικά βασικά χαρακτηριστικά είναι αυτά που κάνουν την επιστήμη να ξεχωρίζει. Ειδικότερα, στην επιστήμη:

• Κάθε ιδέα εξετάζεται σοβαρά και οι επιστήμονες αναζητούν όλες τις πιθανές συνέπειες μιας υπόθεσης
• Αναγνωρίζεται ότι ακόμη και μια θεωρία που έχει αντέξει επί αιώνες μπορεί να καταρριφθεί από νέα δεδομένα
• Οι πεποιθήσεις δεν προηγούνται αλλά διαμορφώνονται από τα στοιχεία
• Οι μέθοδοι και τα αποτελέσματα πρέπει να κοινοποιούνται στην ευρύτερη κοινότητα, ώστε να μπορούν να ελεγχθούν και να αναπαραχθούν
• Κάθε νέα ιδέα τοποθετείται μέσα στο γενικότερο σώμα της ανθρώπινης γνώσης
• Εξελίσσεται διαρκώς, με νέες ανακαλύψεις και δεδομένα να αντικαθιστούν παλαιότερες αντιλήψεις

Η ψευδοεπιστήμη στην πράξη

Αντίθετα, η ψευδοεπιστήμη κρατά μόνο τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της επιστήμης, όπως την ορολογία, τα μαθηματικά ή τα εργαλεία, αλλά απορρίπτει την αυστηρότητα, τη διαφάνεια, τον σκεπτικισμό και τη σύνδεση με την υπόλοιπη γνώση.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι υποστηρικτές της θεωρίας των αρχαίων εξωγήινων, οι οποίοι δεν υιοθετούν σκεπτικισμό και αγνοούν κάθε στοιχείο που αντικρούει τις πεποιθήσεις τους. Οι αστρολόγοι κρατούν τις μεθόδους τους μυστικές, ενώ οι θιασώτες της επίπεδης Γης δεν συνδέουν τις θεωρίες τους με τις θεμελιώδεις γνώσεις που ήδη υπάρχουν για τον κόσμο.

Αν συναντήσετε ένα σύστημα ιδεών που αρχικά δίνει την εντύπωση ότι βασίζεται στην επιστήμη αλλά αντιφάσκει με τις βασικές αρχές της, τότε είναι πολύ πιθανό να πρόκειται για ψευδοεπιστήμη.

Συγκεκριμένα, μερικά δείγματα ότι ένα σύστημα ιδεών είναι ψευδοεπιστήμη και δε βασίζεται στην πραγματική επιστήμη, είναι τα παρακάτω:

• Οι υποστηρικτές του ισχυρίζονται ότι κατέχουν μυστική ή απρόσιτη γνώση
• Παραμένει στατικό και αμετάβλητο, αγνοώντας νέα δεδομένα χωρίς να εξελίσσεται
• Παρουσιάζει τους ανθρώπους ως θύματα μιας παγκόσμιας συνωμοσίας που τα εκμεταλλεύεται