Πολλά φάρμακα συνοδεύονται από έναν μακρύ κατάλογο πιθανών κινδύνων, όμως η ουσία βρίσκεται στις λεπτομέρειες. Πόσο συχνές και πόσο σοβαρές είναι οι παρενέργειες; Και πώς συγκρίνονται οι κίνδυνοι με τα οφέλη που υπόσχεται η θεραπεία; Σύμφωνα με νέα μελέτη, τέτοια ερωτήματα ίσως να μην εξετάστηκαν επαρκώς στην περίπτωση της φιναστερίδης, ενός συνταγογραφούμενου φαρμάκου που λαμβάνεται από εκατομμύρια άνδρες που υποφέρουν από τριχόπτωση εδώ και πάνω από 20 χρόνια. Χρησιμοποιείται για την ανδρογενετική αλωπεκία αλλά και για την καλοήθη υπερπλασία του προστάτη.
«Εδώ και χρόνια υπήρχαν ενδείξεις ότι η φιναστερίδη μπορεί να επηρεάζει τη διάθεση», έγραψε ο συγγραφέας της μελέτης, Mayer Brezis, νεφρολόγος και καθηγητής ιατρικής στο Hadassah-Hebrew University Medical Center στο Ισραήλ.
Παρά τα ολοένα και περισσότερα στοιχεία που τη συνδέουν με σοβαρές ψυχιατρικές παρενέργειες (όπως άγχος, κατάθλιψη και αυτοκτονία) οι κατασκευαστές, η ιατρική κοινότητα και οι ρυθμιστικές αρχές τα αγνόησαν εις βάρος της δημόσιας υγείας, κατέληξε ο Brezis.
Η ανασκόπηση, που δημοσιεύτηκε στο Journal of Clinical Psychiatry, περιλαμβάνει οκτώ μελέτες που δημοσιεύτηκαν την περίοδο 2017–2023 και βασίστηκαν σε δεδομένα από διάφορες χώρες και συστήματα καταγραφής.
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι όσοι λαμβάνουν φιναστερίδη έχουν σαφώς αυξημένο κίνδυνο να εμφανίσουν διαταραχές διάθεσης και αυτοκτονικές σκέψεις σε σχέση με όσους δεν τη χρησιμοποιούν.
«Δεν πρόκειται πλέον μόνο για μεμονωμένα περιστατικά. Βλέπουμε σταθερά μοτίβα σε διαφορετικούς πληθυσμούς. Και οι συνέπειες μπορεί να υπήρξαν τραγικές», εξήγησε ο Brezis.
Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) ανέφερε την κατάθλιψη ως πιθανή παρενέργεια της φιναστερίδης το 2011 και τoυς ιδεασμούς αυτοκτονίας το 2022, αν και ανησυχίες είχαν εκφραστεί ήδη από το 2002.
Σε υπόθεση που σχετιζόταν με την αυτοκτονία χρήστη φιναστερίδης, ο Brezis επισήμανε ότι εσωτερικά έγγραφα του FDA αποκάλυψαν πως οι ειδικοί του οργανισμού είχαν εισηγηθεί ήδη από το 2010 να προστεθεί προειδοποίηση για «αυτοκτονικές σκέψεις και συμπεριφορά».
«Η συμβουλή αυτή απορρίφθηκε χωρίς να δημοσιοποιηθεί η εσωτερική συζήτηση και η αιτιολόγηση της τελικής απόφασης», ανέφερε. Πρόσθεσε μάλιστα ότι τμήματα των εγγράφων παρέμειναν εμπιστευτικά, όπως και οι εκτιμήσεις για τον αριθμό των ανθρώπων που θα μπορούσαν να επηρεαστούν.
«Η διαφάνεια είναι καθοριστική όταν υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα στην καινοτομία και την ασφάλεια, την πρόοδο και τη δημόσια υγεία», υπογράμμισε.
Μέχρι το 2011, ο FDA είχε καταγράψει μόλις 18 αυτοκτονίες που σχετίζονταν με τη φιναστερίδη. Ωστόσο, με βάση την παγκόσμια χρήση του φαρμάκου, η νέα μελέτη εκτιμά ότι ο πραγματικός αριθμός μπορεί να φτάνει στις χιλιάδες. Ο Brezis το απέδωσε όχι μόνο σε υποκαταγραφή, αλλά σε «συστημική αποτυχία της φαρμακοεπαγρύπνησης».
Σε αυτό περιλαμβάνεται, σύμφωνα με τον ίδιο, η αποτυχία της κατασκευάστριας εταιρείας Merck να κάνει ακόμη και απλές αναλύσεις δεδομένων για την ασφάλεια, αλλά και η αδράνεια των ρυθμιστικών αρχών να απαιτήσουν ή να διεξαγάγουν τέτοιες έρευνες.
Το 2021, η Merck είχε δηλώσει στο Reuters: «Τα επιστημονικά στοιχεία δεν στηρίζουν αιτιώδη σύνδεση ανάμεσα στο Propecia [εμπορική ονομασία της φιναστερίδης] και την αυτοκτονία ή τις αυτοκτονικές σκέψεις, και οι όροι αυτοί δεν θα έπρεπε να περιλαμβάνονται στην επισήμανση».
«Η Merck συνεργάζεται διαρκώς με τις ρυθμιστικές αρχές ώστε να διασφαλίζει ότι πιθανά σήματα κινδύνου αναλύονται προσεκτικά και, αν χρειαστεί, προστίθενται στην επισήμανση του Propecia», ανέφερε.
Καμία από τις μελέτες που περιλήφθηκαν στη νεότερη ανασκόπηση δεν είχε ξεκινήσει από τη Merck ή από ρυθμιστικές αρχές. Η έλλειψη ελέγχου ίσως να σχετίζεται και με το γεγονός ότι το φάρμακο ταξινομείται ως καλλυντικό.
Η δράση της φιναστερίδης κατά της τριχόπτωσης οφείλεται στο ότι εμποδίζει τη μετατροπή της τεστοστερόνης σε διυδροτεστοστερόνη (DHT). Παράλληλα, όμως, μειώνει την παραγωγή ορισμένων νευροστεροειδών, όπως η αλλοπρεγνανολόνη, που συνδέονται με τη ρύθμιση της διάθεσης.
Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει ότι η φιναστερίδη μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνιες επιδράσεις στη φλεγμονή του εγκεφάλου και δομικές αλλαγές στον ιππόκαμπο, περιοχή που σχετίζεται με τη μνήμη, τη μάθηση και τα συναισθήματα. Ακόμη και μετά τη διακοπή του φαρμάκου, οι ψυχιατρικές παρενέργειες μπορεί να επιμένουν για μήνες ή χρόνια σε μια κατάσταση που είναι γνωστή ως «μετα-φιναστεριδικό σύνδρομο».
Ειδικοί έχουν επανειλημμένα επισημάνει ότι τα οικονομικά συμφέροντα μπορούν να υπερισχύσουν των ανησυχιών για την ασφάλεια των φαρμάκων, κάτι που, σύμφωνα με τον Brezis, φαίνεται να συνέβη με τη φιναστερίδη.
Η αποτυχία αυτή της φαρμακοεπαγρύπνησης αφορά τόσο τους κατασκευαστές όσο και τις ρυθμιστικές αρχές, και η μελέτη καταλήγει σε χρήσιμα συμπεράσματα για όλους τους εμπλεκόμενους.
Ο Brezis τόνισε ότι φάρμακα όπως η φιναστερίδη δεν θα έπρεπε να εγκρίνονται αν δεν έχει αποδειχθεί ξεκάθαρα η ασφάλειά τους. Ακόμη και μετά την έγκριση, πρόσθεσε, θα πρέπει να είναι υποχρεωτική η συνεχής έρευνα για την ασφάλεια, ώστε να επιβεβαιώνεται ότι η χρήση τους παραμένει δικαιολογημένη.
«Το μάθημα είναι ότι πριν εγκριθεί ένα φάρμακο για κυκλοφορία, οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να απαιτούν από τον κατασκευαστή να δεσμευτεί σε συνεχιζόμενες μελέτες μετά την έγκριση και να δημοσιοποιεί τα αποτελέσματά τους. Και αυτή η υποχρέωση πρέπει να επιβάλλεται αυστηρά», σημείωσε.
