Τις κρύες μέρες του χειμώνα, το σώμα μας ενεργοποιεί έναν ιδιαίτερο τύπο λίπους που μπορεί να επηρεάσει θετικά την υγεία μας. Το λεγόμενο καφέ ή θερμογόνο λίπος καίει ενέργεια για να παράγει θερμότητα, και οι επιστήμονες εξετάζουν κατά πόσο η ενεργοποίησή του μπορεί να βελτιώσει τον μεταβολισμό, την ευαισθησία στην ινσουλίνη και συνολικά την υγεία.

Σε αντίθεση με το λευκό λίπος που προσκολλάται επίμονα σε γοφούς, μέση και μηρούς, το καφέ λίπος καίει θερμίδες, μετατρέποντάς τις σε θερμότητα όταν κάνει κρύο. Κάποιοι πιστεύουν ότι, αν αξιοποιηθεί σωστά, μπορεί να μας βοηθήσει να αδυνατίσουμε. Και το εντυπωσιακό είναι πως, θεωρητικά, για να το ενεργοποιήσουμε αρκεί ένα κρύο ντους ή η κατανάλωση πικάντικων τροφών και καφεΐνης.

Σε τι διαφέρει το καφέ λίπος;

Όταν γεννιόμαστε, έχουμε άφθονα αποθέματα καφέ λίπους, το οποίο λειτουργεί σαν θερμογόνο λίπος. Τα μωρά δεν έχουν αρκετή μυϊκή μάζα, οπότε βασίζονται στο καφέ λίπος για να μετατρέπουν σάκχαρα και λίπη σε θερμότητα. Τα κύτταρα του καφέ λίπους έχουν τεράστιο αριθμό μιτοχονδρίων, τις «εργοστασιακές μονάδες» παραγωγής ενέργειας των κυττάρων. Μόνο που, αντί αυτά τα μιτοχόνδρια να φτιάχνουν ATP, όπως συμβαίνει συνήθως, περιέχουν μια πρωτεΐνη που ονομάζεται θερμογενίνη (UCP1), η οποία τους επιτρέπει να μετατρέπουν τις θερμίδες απευθείας σε θερμότητα.

«Όταν διεγείρεται, το καφέ λίπος μπορεί να παράγει 300 φορές περισσότερη θερμότητα ανά μονάδα μάζας από οποιονδήποτε άλλο ιστό στο σώμα», αναφέρει ο Μάικλ Σάιμοντς, καθηγητής αναπτυξιακής φυσιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ. Οι περισσότερες γνώσεις μας για το καφέ λίπος προέρχονται από μελέτες σε μικρά θηλαστικά όπως ποντίκια και αρουραίους, που έχουν μεγάλες ποσότητες καφέ λίπους για να παραμένουν ζεστά τον χειμώνα.

Καφέ λίπος στους ενήλικες

Για χρόνια, πολλοί θεωρούσαν ότι το καφέ λίπος εξαφανίζεται σχεδόν εντελώς μετά την παιδική ηλικία, καθώς οι άνθρωποι βασίζονται στα ρούχα τους και στη θέρμανση για να παραμείνουν ζεστοί.

Αυτό άλλαξε το 2009, όταν ερευνητές από τη Φινλανδία και τη Σουηδία έδειξαν ότι οι ενήλικες όχι μόνο έχουν καφέ λίπος, αλλά ότι αυτό ενεργοποιείται σε θερμοκρασίες κάτω των 16°C. Τότε αρχίζει να απορροφά γλυκόζη και λίπη από το αίμα. Μάλιστα, όσο πιο αδύνατος είναι κάποιος, τόσο περισσότερο καφέ λίπος έχει, ενώ τα άτομα με παχυσαρκία έχουν λιγότερο. Όσοι είχαν περισσότερο καφέ λίπος είχαν και υψηλότερο μεταβολισμό στο κρύο. Το 2021, μια μελέτη του Π.Κοέν (αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Rockefeller της Νέας Υόρκης, ο οποίος μελετά τον μοριακό μεταβολισμό) εξέτασε PET scans 52.000 ανθρώπων και βρήκε ότι όσοι είχαν καφέ λίπος παρουσίαζαν πολύ χαμηλότερα ποσοστά διαβήτη τύπου 2, καρδιοπάθειας, εγκεφαλικού και υπέρτασης. Είχαν επίσης χαμηλότερα επίπεδα γλυκόζης και τριγλυκεριδίων, καλύτερη ευαισθησία στην ινσουλίνη και υψηλότερη HDL («καλή» χοληστερίνη).

Μπορεί το καφέ λίπος να οδηγήσει σε απώλεια βάρους;

Το σώμα μας είναι πολύ μεγάλο και έχει πολύ λίγο καφέ λίπος για να «κάψει» το λευκό σε βαθμό που να δημιουργήσει ουσιαστική απώλεια βάρους. Οι περισσότεροι ενήλικες έχουν ελάχιστο... από 0,02 έως 300 γραμμάρια. Ενώ λοιπόν το λευκό λίπος μπορεί κυριολεκτικά να αυξηθεί σε δεκάδες κιλά, το καφέ λίπος στους ανθρώπους μετριέται σε μερικές εκατοντάδες γραμμάρια.

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι το καφέ λίπος πιθανότατα δεν θα αποτελέσει θεραπεία για την παχυσαρκία, αλλά μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση μεταβολικών προβλημάτων που σχετίζονται με την παχυσαρκία και τη γήρανση.

Πώς ενεργοποιείται το καφέ λίπος;

Ένας τρόπος είναι η έκθεση στο κρύο, όσο δυσάρεστο κι αν ακούγεται. Αυτό περιλαμβάνει:

• Κολύμβηση σε παγωμένα νερά
• Κρύο ντους
• Κρυοθεραπεία σε ειδικούς θαλάμους

Η Σουζάνα Σέμπεργκ, μεταβολική ερευνήτρια στη Δανία, έχει δείξει ότι οι χειμερινοί κολυμβητές καθαρίζουν τη γλυκόζη από το αίμα πολύ πιο γρήγορα και έχουν καλύτερη ευαισθησία στην ινσουλίνη. Μόλις 2 λεπτά σε παγωμένο νερό, 2–3 φορές την εβδομάδα, αρκούν για να ενεργοποιηθεί το καφέ λίπος.

Βέβαια, οι χειμερινοί κολυμβητές ασκούνται περισσότερο γενικά, κάτι που θα μπορούσε να εξηγεί εν μέρει τα οφέλη.

Σε μια μελέτη του 2014, 5 άνδρες κοιμούνταν για ένα μήνα σε δωμάτιο 19°C. Μετά το τέλος του μήνα είχαν 42% περισσότερη ποσότητα καφέ λίπους και καλύτερη ευαισθησία στην ινσουλίνη. Όταν έπειτα ανέβασαν τη θερμοκρασία στους 24°C, το καφέ λίπος εξαφανίστηκε ξανά. Άλλη μελέτη του 2013 έδειξε ότι έκθεση σε 15–16°C για 6 ώρες την ημέρα, επί 10 ημέρες, αύξησε τη δραστηριότητα του καφέ λίπους, αυξάνοντας την ανοχή στο κρύο. Μερικές έρευνες δείχνουν ότι ακόμα και ένα κρύο ντους 30 δευτερολέπτων μπορεί να συμβάλλει στην αποφυγή ασθενειών τις κρύες μέρες του χειμώνα.

Άλλοι τρόποι ενεργοποίησης του καφέ λίπους, φαίνονται να είναι η καφεΐνη και η καψαϊκίνη (πχ. οι καυτερές πιπεριές). Έρευνα δείχνει ότι η καφεΐνη μπορεί να διεγείρει το καφέ λίπος, αλλά πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι θα χρειαζόμασταν πολλούς καφέδες την ημέρα για ουσιαστικό αποτέλεσμα. Σε μια μικρή μελέτη, άνδρες που έπαιρναν χάπια καψαϊκίνης για 6 εβδομάδες εμφάνισαν μεγαλύτερη ενεργοποίηση καφέ λίπους σε κρύο.

Οι ειδικοί καταλήγουν στο ότι η ενεργοποίηση καφέ λίπους μπορεί να βοηθήσει, αλλά μόνο ως μέρος ενός ολοκληρωμένου, υγιεινού τρόπου ζωής. Η ουσία είναι η ισορροπημένη διατροφή, η κίνηση, η αποφυγή καθιστικής ζωής και η απομάκρυνση από τα επεξεργασμένα τρόφιμα.