Η καινοτομία στην υγειονομική περίθαλψη συχνά φέρνει στο νου εικόνες ρομποτικής, διαγνωστικής με Τεχνητή Νοημοσύνη ή εξατομικευμένης ιατρικής που βασίζεται σε γονιδιωματικά δεδομένα. Ωστόσο, στην Κεντρική, Ανατολική και Νότια Ευρώπη, η πραγματικότητα είναι συχνά πολύ πιο απλή: πολλά νοσοκομεία εξακολουθούν να λειτουργούν με απαρχαιωμένα συστήματα και δύσκολα μπορούν να υιοθετήσουν ακόμη και τα υπάρχοντα ψηφιακά εργαλεία.
Η αντίφαση αυτή συνοψίστηκε με τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο από την Filipa Fixe, Διευθύντρια του Τομέα Υγείας της KPMG στην Πορτογαλία, η οποία σημείωσε: «Σήμερα έχουμε περισσότερη ισχύ στα smartphones μας από ό,τι έχουν τα νοσοκομεία. Αυτό αναδεικνύει την τεράστια δυναμική της σύγχρονης τεχνολογίας να μεταμορφώσει την υγειονομική περίθαλψη, αν αξιοποιηθεί σωστά».
Αυτή η παρατήρηση ήταν ένα από τα πιο ηχηρά μηνύματα των πρόσφατων Morning Health Talks, μιας σειράς εκδηλώσεων που διοργάνωσε το EIT Health InnoStars τον Μάιο και Δεκέμβριο του 2024 σε αρκετές χώρες της Κεντρικής, Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων, επαγγελματίες υγείας, νεοφυείς επιχειρήσεις, ερευνητές, δημόσιες αρχές και επενδυτές συζήτησαν τους λόγους για τους οποίους η καινοτομία στις αναπτυσσόμενες αυτές περιοχές συχνά καθυστερεί – και τι μπορεί να γίνει για να αλλάξει αυτή η κατάσταση.
Οι βασικές προκλήσεις που αναστέλλουν την καινοτομία στην υγειονομική περίθαλψη
Παρά τον ενθουσιασμό γύρω από την καινοτομία, τα Morning Health Talks αποκάλυψαν αρκετά επίμονα και αλληλένδετα εμπόδια. Καθώς πλησιάζει ο κύκλος συναντήσεων για το 2025, τα ακόλουθα διδάγματα από την περσινή χρονιά αποτελούν ένα κάλεσμα για δράση:
• Έλλειψη τεχνικής υποδομής στους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης. Μία από τις πιο συχνά αναφερόμενες προκλήσεις ήταν η απουσία βασικών ψηφιακών υποδομών σε νοσοκομεία και κλινικές. Οι υγειονομικοί φορείς μπορεί να καταβάλλουν τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια με περιορισμένους πόρους, αλλά χωρίς σύγχρονα συστήματα πληροφορικής δεν υπάρχει περιθώριο για την ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών—πόσο μάλλον για συνεργασία με νεοφυείς επιχειρήσεις που αναπτύσσουν προηγμένα εργαλεία, όπως διαγνωστική τεχνητή νοημοσύνη ή ψηφιακή διαχείριση ασθενών.
• Διασκορπισμένα και μη προσβάσιμα δεδομένα υγείας. Παρόλο που πολλές χώρες διαθέτουν κεντρικά ψηφιακά συστήματα, τα δεδομένα είναι διασκορπισμένα, μη τυποποιημένα και μη διαθέσιμα λόγω γραφειοκρατικών διαδικασιών. Οι νεοφυείς επιχειρήσεις και οι ερευνητές συχνά δυσκολεύονται να κατανοήσουν τι είδους δεδομένα υπάρχουν, ποιος τα κατέχει και πώς μπορούν να αποκτήσουν πρόσβαση σε αυτά. Αυτό δημιουργεί μια κατάσταση όπου οι επιστημονικές ανακαλύψεις δεν εμποδίζονται από έλλειψη ιδεών, αλλά από την αδυναμία χρήσης πραγματικών δεδομένων.
Όπως εξήγησε η Joana Carrilho από το Πανεπιστήμιο του Πόρτο, «Οι τεχνολογικές λύσεις πρέπει να βασίζονται σε πραγματικές προκλήσεις και να είναι φιλικές προς τον χρήστη, ώστε να εξασφαλίζεται η εφαρμογή τους. Αυτό εγγυάται ότι οι καινοτομίες είναι πρακτικές και ευρέως αποδεκτές από τους χρήστες».
• Παρωχημένοι κανονισμοί. Πολλά συστήματα υγειονομικής περίθαλψης εξακολουθούν να λειτουργούν υπό παρωχημένους κανονισμούς που δεν σχεδιάστηκαν για μια ψηφιακή εποχή με καινοτομίες. Οι νέες τεχνολογίες – από τη διαγνωστική τεχνητή νοημοσύνη μέχρι την εξ αποστάσεως παρακολούθηση – συχνά εμπίπτουν σε νομικές γκρίζες ζώνες.
• Συντηρητικές νοοτροπίες και έλλειψη γνώσης. Οι υγειονομικοί φορείς συχνά αντιστέκονται στην αλλαγή. Υπάρχει έλλειψη ευαισθητοποίησης μεταξύ των υπευθύνων χάραξης πολιτικής σχετικά με το πόσο απαραίτητες καθίστανται οι ψηφιακές λύσεις στον τομέα της υγείας. Επιπλέον, όσοι ενστερνίζονται την καινοτομία μπορούν να αλλάξουν αυτή την κατάσταση διατυπώνοντας πιο θετικά μηνύματα. Όπως είπε η Ana Correia de Barros από το Fraunhofer Portugal: «Τι θα γινόταν αν συνδέαμε την ανοιχτή καινοτομία όχι μόνο με τη νεωτεριστική αλλαγή ή την ανατροπή, αλλά και με τη βελτίωση;»
• Χαμηλή συμμετοχή των ασθενών. Η καινοτομία δεν αφορά μόνο την τεχνολογία – αφορά τους ανθρώπους. Ωστόσο, οι ασθενείς, που είναι οι τελικοί χρήστες, συχνά δεν συμμετέχουν στη δοκιμή ή στη διαμόρφωση αυτών των λύσεων. Όπως επεσήμανε η Dr Suja Somanadhan από το University College Dublin: «Οι ασθενείς πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο όλων των πρωτοβουλιών στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης. Οι εμπειρίες και οι ανάγκες τους πρέπει να καθοδηγούν την καινοτομία».
Μαθαίνοντας από την επιτυχία: Τι μπορεί να γίνει;
Τα Morning Health Talks παρουσίασαν συγκεκριμένα παραδείγματα προόδου τα οποία μπορούν να αποτελέσουν πρότυπα για άλλες χώρες στο πλαίσιο του EIT Regional Innovation Scheme (RIS), συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Πορτογαλία – Το δημοτικό μοντέλο καινοτομίας του Πόρτο
Στην Πορτογαλία, η πόλη του Πόρτο έχει πρωτοπορήσει δημιουργώντας ένα οικοσύστημα καινοτομίας βασισμένο σε υπηρεσίες, με ηγετικό ρόλο του Δήμου. Αντί να χρηματοδοτεί απευθείας νεοφυείς επιχειρήσεις, η πόλη τις στηρίζει μέσω υπαρχουσών θερμοκοιτίδων, διοργανώνει εκδηλώσεις «πρώτου αγοραστή» όπου δημόσιοι φορείς δοκιμάζουν νέες λύσεις και κινητοποιεί πολίτες για την ανάδειξη ανεκπλήρωτων αναγκών στον τομέα της υγείας. Με την ενσωμάτωση των πολιτών στον κύκλο καινοτομίας, το Πόρτο έχει δημιουργήσει ένα οικοσύστημα με πάνω από 800 Start-ups και Scale-ups, καθιερώνοντας τη συγκεκριμένη πρωτοβουλία ως μέρος του εθνικού κέντρου έρευνας και ανάπτυξης (R&D) στον τομέα της υγείας.
Λιθουανία – Μια προοδευτική προσέγγιση στην ανταλλαγή δεδομένων
Στη Λιθουανία, η Κρατική Υπηρεσία Δεδομένων έχει υιοθετήσει μια μοναδική προσέγγιση για τη διευκόλυνση της ανταλλαγής δεδομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης με σκοπό την καινοτομία και την έρευνα. Από το 2022, διαχειρίζεται αιτήματα διαμοιρασμού δεδομένων που προέρχονται από start-ups και ερευνητές, παρέχοντας διευκρινίσεις και ανωνυμοποιώντας ευαίσθητες πληροφορίες. Αυτό το ενοποιημένο μοντέλο επιταχύνει την πρόσβαση σε δεδομένα υγείας, διασφαλίζοντας παράλληλα τη νομική συμμόρφωση, και μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα για άλλες χώρες της περιοχής EIT RIS.
Επιπλέον, ο κόμβος του EIT Health στη Λιθουανία ξεκίνησε ένα πιλοτικό έργο για να διευκολύνει την πρόσβαση νεοφυών επιχειρήσεων σε δευτερογενή δεδομένα υγείας. Από το 2023 το Datapilot δοκιμάζει πρακτικές λύσεις για τον διαμοιρασμό δεδομένων υγείας συνδέοντας start-ups με νοσοκομεία, νομικούς εμπειρογνώμονες και εθνικές αρχές δεδομένων. Το έργο βοηθά επιλεγμένες start-ups να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις πρόσβασης στα δεδομένα διασφαλίζοντας τη νομική συμμόρφωση και στοχεύοντας στη δημιουργία ενός επαναλήψιμου μοντέλου για ομαλότερη ανταλλαγή δεδομένων.
Η συνεργασία είναι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός
Καθώς πλησιάζει ο νέος κύκλος των Morning Health Talks για το 2025, το μήνυμα είναι σαφές: η συνεργασία δεν είναι προαιρετική—είναι απαραίτητη. «Η καινοτομία στην υγειονομική περίθαλψη είναι υπερβολικά πολύπλοκη, διεπιστημονική και πολύ επείγουσα για να αντιμετωπιστεί απομονωμένα. Κανένα νοσοκομείο, καμία start-up, κανένα υπουργείο ή ερευνητικό ινστιτούτο δεν μπορεί να σταθεί μόνο του απέναντι στις προκλήσεις», δηλώνει η Monika Toth, Διευθύντρια του EIT Health InnoStars RIS.
Και συνεχίζει: «Από την ενοποίηση κατακερματισμένων συστημάτων δεδομένων έως την ανανέωση των κανονισμών ή την ουσιαστική εμπλοκή των ασθενών στη διαδικασία της καινοτομίας, η πρόοδος επιτυγχάνεται μόνο όταν το οικοσύστημα λειτουργεί ενωμένο. Τα Morning Health Talks διευκολύνουν αυτή τη συνεργασία. Δεν είναι απλώς μια εκδήλωση—είναι ένας μηχανισμός που φέρνει σε επαφή παράγοντες που διαφορετικά μπορεί να μην είχαν συναντηθεί ποτέ».
Η επόμενη συνάντηση EIT Morning Health Talks θα πραγματοποιηθεί στην Ελλάδα στις 2 Ιουνίου 2025 και θα επικεντρωθεί στο θέμα «Συν-δημιουργία καινοτομίας στον τομέα της Υγείας: Μαθαίνοντας από τους ασθενείς». Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε το https://eithealth.eu/morning-health-talks/.
