Τα συναισθήματα δε φανερώνουν απλώς την ψυχολογική μας κατάσταση· είναι πληροφορίες που μπορούν να μας αποκαλύψουν τι συμβαίνει μέσα στο σώμα. Επιπλέον, η ψυχολογία μπορεί να επηρεάσει άμεσα και ουσιαστικά τη γενική μας υγεία, μέσω συγκεκριμένων βιολογικών μηχανισμών, αλλά και επηρεάζοντας αρνητικά τον τρόπο ζωής μας. Όλο και περισσότερες μελέτες έχουν ανακαλύψει μια σύνδεση ανάμεσα στο στρες και τον αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διάφορων χρόνιων νοσημάτων (καρκίνος, καρδιαγγειακά, αυτοάνοσα κ.ά.).

Αξίζει να σημειωθεί ότι το στρες είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο στην Ελλάδα, καθώς έρευνα που διεξήχθη στην Ευρώπη από τους ειδικούς της CBD αποκάλυψε ότι η Ελλάδα ήταν η χώρα με τον υψηλότερο δείκτη άγχους στη Γηραιά Ήπειρο, ενώ το 57% των ερωτηθέντων ανέφερε ότι βιώνει συχνό στρες.

Πώς το στρες επηρεάζει τη σωματική μας υγεία

Ορμονικό και νευροενδοκρινικό σύστημα

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Molecular Systems Biology, όταν το σώμα βρίσκεται υπό πίεση, ενεργοποιείται ο άξονας HPA. Η μακροχρόνια ενεργοποίηση αυτού του συστήματος προκαλεί δυσλειτουργία (HPA dysregulation), με αυξημένη παραγωγή κορτιζόλης που διαταράσσει τη μεταβολική, καρδιολογική και ανοσοποιητική ισορροπία.

Ανοσολογικές επιδράσεις

Μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2022 στο Frontiers in Immunology διαπίστωσε ότι η χρόνια υπερέκκριση κορτιζόλης που μπορεί να προκαλέσει το στρες, καταστέλλει την ανοσοαπόκριση, μειώνει τη δραστηριότητα των Τ-λεμφοκυττάρων και των NK-κυττάρων και αυξάνει τις προφλεγμονώδεις κυτοκίνες όπως η IL-6 και η TNF-α. Αυτή η ανοσοδυσρύθμιση αυξάνει την ευαλωτότητα σε λοιμώξεις, αυτοάνοσα και νεοπλασματικά κύτταρα.

Αυτοάνοσα νοσήματα

Όπως αποκαλύπτει το Διεθνές Ινστιτούτο Αυτοάνοσων Νοσημάτων, έχουν γίνει πολλαπλές μελέτες οι οποίες αποκαλύπτουν πως μεγάλο ποσοστό ασθενών με αυτοάνοσα νοσήματα ανέφεραν έντονο ψυχολογικό στρες πριν την εμφάνιση της νόσου. Ειδικότερα, το έντονο και μακροχρόνιο άγχος φαίνεται να παίζει ρόλο τόσο στην εμφάνιση όσο και στην έξαρση νοσημάτων όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα, η ψωρίαση και η σκλήρυνση κατά πλάκας.

Καρκινογένεση

Αν και δεν υπάρχει ξεκάθαρη αιτιώδης σχέση μεταξύ στρες και εμφάνισης καρκίνου, υπάρχουν ενδείξεις ότι το χρόνιο ψυχολογικό στρες μπορεί να επηρεάσει την πρόοδο του καρκίνου μέσω:

• Μειωμένης ανοσοεπιτήρησης,
• Αυξημένης φλεγμονής,
• Ορμονικών διαταραχών και
• Επιγενετικών αλλαγών σε κυτταρικά επίπεδα

(Δείτε αναλυτικά περισσότερα εδώ και εδώ)

Καρδιαγγειακά νοσήματα

Το χρόνιο στρες ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, προκαλώντας υπέρταση, αγγειοσύσπαση, φλεγμονή και αρρυθμίες. Μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2024 στο επιστημονικό περιοδικό Heart & Hypertension Medicine επιβεβαίωσε ότι η μακροχρόνια ψυχολογική πίεση αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ισχαιμικής καρδιοπάθειας και οξέων εμφραγμάτων.

Διαβήτης τύπου 2

Η χρόνια έκκριση κορτιζόλης που παρατηρείται συχνά σε άτομα με στρες οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα γλυκόζης αίματος, ενδογενή ινσουλίνη και τελικά αντίσταση στην ινσουλίνη. Οι διαταραχές του HPA άξονα και η φλεγμονή σχετίζονται στενά με την παθογένεση του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2, όπως φαίνεται και μέσα από μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2024 στο MDPI.

Η ψυχολογία και τα χρόνια νοσήματα

Ο γνωστός Καναδο-Ούγγρος γιατρός, Gabor Maté, μέσα από το βιβλίο του «When the Body Says No» [μτφρ.: Όταν το σώμα λέει όχι], παρουσιάζει τη σχέση ανάμεσα στο χρόνιο στρες, τα συναισθήματα και ορισμένες από τις πιο συχνές χρόνιες παθήσεις, όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης και η σκλήρυνση κατά πλάκας.

Μέσα από ιστορίες και μελέτες περίπτωσης, ο Gabor Maté εξηγεί πώς η καταπίεση των συναισθημάτων και το παρατεταμένο άγχος μπορεί να εκδηλωθούν ως ασθένεια.

Ο συγγραφέας ασκεί κριτική στη σύγχρονη ιατρική, η οποία, όσο εξελίσσεται, απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τη συναισθηματική εμπειρία των ασθενών. Παρότι η επιστήμη προοδεύει, ο Maté επισημαίνει ότι πολλοί επαγγελματίες υγείας δεν δίνουν σημασία στο πώς η προσωπική ζωή, το συναισθηματικό παρελθόν και οι καθημερινές σχέσεις των ασθενών επηρεάζουν την υγεία τους.

Στις συνεντεύξεις που έγιναν για το βιβλίο, πολλοί ασθενείς ανέφεραν πως οι γιατροί τους δεν τους είχαν ρωτήσει ποτέ για την καθημερινότητά τους ή για τυχόν συναισθηματικές δυσκολίες. Αυτή η αδιαφορία, σύμφωνα με τον Maté, εμποδίζει να δούμε τη συνολική εικόνα και να καταλάβουμε τι προσπαθεί να εκφράσει το σώμα μέσα από την ασθένεια. «Όσο πιο εξειδικευμένοι γίνονται οι γιατροί, τόσο καλύτερα γνωρίζουν ένα όργανο ή μέρος του σώματος, και τόσο λιγότερο κατανοούν τον άνθρωπο στον οποίο αυτό ανήκει».

Μια χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη της Barbra Ellen, η οποία διαγνώστηκε με καρκίνο του μαστού στα είκοσι επτά της. Σύμφωνα με τον Maté, η ασθένειά της σχετιζόταν με την καταπίεση των συναισθημάτων της από μικρή ηλικία. Ως παιδί, ένιωθε ότι η μητέρα της προτιμούσε τα αδέρφια της και πίστευε πως, αν εξέφραζε τα συναισθήματά της, θα την απογοήτευε. Έτσι, τα κρατούσε όλα μέσα της, με αποτέλεσμα να χάσει την επαφή με τον αυθεντικό της εαυτό.

Ο συγγραφέας τονίζει πως τέτοια μοτίβα προκύπτουν από τον τρόπο που οι γονείς σχετίζονται με τα παιδιά τους, επηρεασμένοι και οι ίδιοι από τη δική τους ανατροφή. «Και οι γονείς κουβαλούν τον πόνο και τα βάρη προηγούμενων γενεών. Δεν υπάρχει κάποιος που φταίει, υπάρχουν γενιές ολόκληρες που συνέβαλαν στην εμφάνιση του καρκίνου της Barbra Ellen».

Αν δεν σπάσει κάποια γενιά αυτόν τον φαύλο κύκλο της συναισθηματικής καταπίεσης, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χρόνιο στρες και σωματική νόσο.

Ο Maté αμφισβητεί επίσης τις γνωστές αιτίες για κάποιες μορφές καρκίνου. Αν και το κάπνισμα είναι βασικός παράγοντας για τον καρκίνο του πνεύμονα, υποστηρίζει ότι δεν εξηγεί γιατί κάποιοι καπνιστές δεν νοσούν ποτέ, ενώ μη καπνιστές αρρωσταίνουν. «Για να εμφανιστεί καρκίνος του πνεύμονα, ο καπνός από μόνος του δεν αρκεί, πρέπει η καταπίεση συναισθημάτων να ενισχύσει τη βλάβη που προκαλεί ο καπνός στο σώμα».

Τα 3 προφίλ των ασθενών με καρκίνο

Στο κεφάλαιο του βιβλίου «Υπάρχει προσωπικότητα καρκίνου;», ο συγγραφέας παρουσιάζει τρεις τύπους προσωπικότητας: Α, Β και C, και πώς συνδέονται με διαφορετικές μορφές καρκίνου.

• Ο τύπος Α χαρακτηρίζεται από θυμό, ένταση, γρήγορους ρυθμούς, επιθετικότητα και ανάγκη για έλεγχο.
• Ο τύπος Β είναι πιο ισορροπημένος και εκφράζει υγιώς τα συναισθήματά του.
• Ο τύπος C είναι ήσυχος, συνεργάσιμος, παθητικός, χωρίς διεκδικητικότητα και με τάση να καταπιέζει τα αρνητικά του συναισθήματα.

Σύμφωνα με τον Maté, τα άτομα τύπου C έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση για καρκίνο, επειδή δυσκολεύονται να πουν «όχι» και καταπνίγουν όσα αισθάνονται.

Ο ίδιος διευκρινίζει ότι δεν είναι η προσωπικότητα αυτή καθαυτή που προκαλεί την ασθένεια, αλλά το στρες που απορρέει από αυτή: «Είναι το στρες -και όχι ο ίδιος ο χαρακτήρας- που απορρυθμίζει τη φυσιολογική ισορροπία του οργανισμού και εξασθενεί το ανοσοποιητικό σύστημα, κάνοντάς μας πιο ευάλωτους στη νόσο».

Ο συγγραφέας τονίζει επίσης ότι οι προσωπικότητες αυτές διαμορφώνονται από το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ένα παιδί. Όταν υπάρχει συναισθηματική ασφάλεια και ενθάρρυνση, το παιδί έχει περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξει υγιή σχέση με τα συναισθήματά του (τύπος Β). Όταν όμως επικρατεί καταπίεση, προκύπτουν χαρακτηριστικά του τύπου C.