Αν υπάρχει ένα πρόβλημα υγείας που μπορεί να θεωρηθεί καθολικό, αυτό είναι αναμφίβολα ο πονοκέφαλος. Έως και το 89% του ανδρικού πληθυσμού και το 99% του γυναικείου πληθυσμού ισχυρίζονται ότι υποφέρουν από αυτόν ή ότι έχουν υποφέρει από αυτόν σε κάποια στιγμή της ζωής τους.

Έχουν περιγραφεί περισσότεροι από 200 διαφορετικοί τύποι πονοκεφάλου, αν και πολλοί από αυτούς είναι πολύ σπάνιοι. Η γνώση του ακριβούς τύπου πονοκεφάλου από τον οποίο πάσχει ένα άτομο είναι απαραίτητη για τη χορήγηση της καταλληλότερης θεραπείας, διότι, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν πολλοί, υπάρχουν συγκεκριμένες θεραπείες ανάλογα με τη διάγνωση.

Το πρώτο βήμα, όπως εξήγησε στο CuídatePlus ο Pablo Irimia, συντονιστής της ομάδας μελέτης του SEN Headache Study Group, είναι να διακρίνουμε αν πρόκειται για πρωτογενή ή δευτερογενή πονοκέφαλο. Οι τελευταίοι «είναι οι τύποι πονοκεφάλου στους οποίους υπάρχει αιτία», λέει. «Για παράδειγμα, μια εγκεφαλική αιμορραγία, ένας όγκος ή ένα τραύμα».

Σε αντίθεση με τους δευτερογενείς πονοκεφάλους, οι πρωτογενείς πονοκέφαλοι είναι «πονοκέφαλοι που δεν σχετίζονται με εγκεφαλική βλάβη». Οι πιο συνηθισμένες είναι η κεφαλαλγία τάσης και η ημικρανία. Αυτοί οι δύο τύποι, μαζί με τον πολύ λιγότερο συχνό αλλά πολύ αναπηρικό αθροιστικό πονοκέφαλο, ευθύνονται για την πλειονότητα των ιατρικών επισκέψεων.

Κεφαλαλγία από εγκεφαλικό επεισόδιο, όγκο ή τραύμα

Η συντριπτική πλειονότητα των πονοκεφάλων θεωρείται πρωτοπαθής πονοκέφαλος- περίπου το 90% των περιπτώσεων. Είναι σημαντικό να τους διακρίνουμε από τους δευτερογενείς πονοκεφάλους, οι οποίοι όπως αναφέρθηκε παραπάνω είναι αυτοί που οφείλονται σε εγκεφαλική βλάβη, μπορεί να οφείλονται σε κάποιο πρόβλημα που απαιτεί επείγουσα ιατρική αντιμετώπιση και πρέπει να δίνεται προσοχή στα προειδοποιητικά σημάδια.

«Ποιος θα χρειαζόταν μαγνητική τομογραφία για να είναι σίγουρος ότι δεν έχει εγκεφαλική βλάβη;» αναρωτιέται η Irimia. «Άνθρωποι που έχουν ξαφνικά εμφανιζόμενους πονοκεφάλους και εντοπίζουμε ενδείξεις ότι μπορεί να οφείλονται σε εγκεφαλική αιμορραγία. Ή μερικές φορές "άνθρωποι που έχουν πολύ επίμονο πόνο που δεν βελτιώνεται με κανενός είδους παυσίπονα».

Η ηλικία λαμβάνεται επίσης υπόψη. «Όταν ένα άτομο είναι άνω των 50 ετών και αρχίζει να έχει πονοκέφαλο για πρώτη φορά, συνήθως ενδείκνυται μια εξέταση για να ελεγχθεί ότι δεν έχει κάποια βλάβη», προσθέτει ο νευρολόγος. Όπως εξηγεί, «οι πρωτοπαθείς πονοκέφαλοι, όπως η ημικρανία, η κεφαλαλγία τάσης ή η αθροιστική κεφαλαλγία, είναι πονοκέφαλοι που ξεκινούν συνήθως σε νέους ανθρώπους». Η πρώτη κρίση εμφανίζεται συνήθως μεταξύ των ηλικιών 18 και 30 ετών.

Υπάρχουν επίσης μια σειρά από ιατρικές περιστάσεις, όπως πυρετός, μεταβολές στη νευρολογική εξέταση και άλλα συμπτώματα ή σημεία που κάνουν τον γιατρό να πιστεύει ότι ο ασθενής μπορεί να έχει δευτερογενή πονοκέφαλο που απαιτεί επείγουσα αντιμετώπιση. Αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν σπασμούς, προβλήματα μνήμης, αδυναμία σε ένα χέρι ή πόδι, δυσκολία στην έκφραση... Ο ειδικός προειδοποιεί ότι, σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, ο πονοκέφαλος δεν είναι το πρώτο ή το σημαντικότερο σύμπτωμα των όγκων του εγκεφάλου: «Όταν εμφανίζονται πονοκέφαλοι, συνήθως έχουν ήδη εκδηλωθεί άλλα συμπτώματα, όπως επιληπτικές κρίσεις, προβλήματα συμπεριφοράς ή αλλαγές στην ικανότητα λογικής σκέψης».

Συχνά πιστεύεται ότι το βασικό εργαλείο για τη διάγνωση οποιουδήποτε τύπου πονοκεφάλου είναι η μαγνητική τομογραφία ή άλλες απεικονιστικές εξετάσεις. Όμως η πραγματικότητα είναι, τονίζει η Irimia, ότι το κλειδί «βρίσκεται στα συμπτώματα του ατόμου, δηλαδή σε αυτό που ο γιατρός ονομάζει ιατρικό ιστορικό». Και μόνο «αν θέλουμε να είμαστε σίγουροι ότι πρέπει να αποκλειστούν άλλα ενδεχόμενα, μερικές φορές διατάσσονται εξετάσεις».

Θεραπεία του πονοκεφάλου ανάλογα με την αιτία του

Αφού τεθεί η διάγνωση, το επόμενο βήμα είναι η θεραπεία του πονοκεφάλου. Στην περίπτωση των δευτερογενών πονοκεφάλων, η θεραπεία κατευθύνεται λογικά στην αιτία: εγκεφαλικό επεισόδιο, τραύμα, όγκος ή οτιδήποτε άλλο έχει προκαλέσει την εγκεφαλική βλάβη. Οι πρωτογενείς πονοκέφαλοι, από την άλλη πλευρά, αντιμετωπίζονται με τη θεραπεία του ίδιου του πονοκεφάλου.

Πονοκέφαλος έντασης

Ο πονοκέφαλος τάσης είναι ο πιο κοινός πονοκέφαλος. Εκτιμάται ότι επηρεάζει, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, περίπου το 60% του γενικού πληθυσμού. «Τείνει να εμφανίζεται όταν ο ασθενής είναι περισσότερο κουρασμένος ή έχει βιώσει μια περίοδο αυξημένης εργασιακής επιβάρυνσης ή άγχους και, συνήθως, οι καταστάσεις αυτές προκαλούν ακούσιες μυϊκές συσπάσεις», περιγράφει ο ειδικός. Σε γενικές γραμμές, μόλις περάσει αυτή η περίοδος αυξημένου στρες ή όταν ο ασθενής καταφέρει να ξεκουραστεί, ο πονοκέφαλος εξαφανίζεται. Επιπλέον, ο πόνος «δεν είναι υπερβολικά έντονος και επιτρέπει στο άτομο να ζήσει μια φυσιολογική ζωή». Για το λόγο αυτό, αν και πρόκειται για ένα πολύ συχνό πρόβλημα, πολύ λίγοι άνθρωποι πηγαίνουν για συμβουλή. «Μόνο όταν γίνεται πολύ επίμονος πονοκέφαλος».

Η θεραπεία για τον πονοκέφαλο τάσης βασίζεται στα παυσίπονα, αλλά χωρίς υπερβολική χρήση. Σε κάθε τύπο πρωτογενούς πονοκεφάλου, «η υπερβολική χρήση παυσίπονων σε καθημερινή βάση μπορεί να προκαλέσει συνεχή πονοκέφαλο λόγω της χρόνιας κατανάλωσης του φαρμάκου αυτού». Για να αποφευχθεί αυτό, υπάρχουν φάρμακα που θεωρούνται προληπτικά και μπορούν να συνταγογραφηθούν από το γιατρό. Στους ασθενείς με κεφαλαλγία τάσης χρησιμοποιούνται κυρίως φάρμακα από μια συγκεκριμένη ομάδα αντικαταθλιπτικών για τη μείωση του αριθμού των ημερών του πόνου και τη μείωση των μυϊκών συσπάσεων, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν την αιτία του πονοκεφάλου.

Ημικρανία

Η ημικρανία είναι μια ασθένεια που προσβάλλει το 12% του πληθυσμού, κυρίως γυναίκες. Στην περίπτωση αυτή, ο πόνος επιδεινώνεται με τη σωματική δραστηριότητα της καθημερινής ζωής και μπορεί να συνοδεύεται από ναυτία, εμετό και μεγάλη ευαισθησία στο φως και το θόρυβο, όλα αυτά σημαίνουν ότι οι πάσχοντες από ημικρανία πρέπει να απομονώνονται, να κλειδώνονται σε ένα δωμάτιο, να μένουν στο σκοτάδι, να ξαπλώνουν και να απομονώνονται από το θόρυβο. Ως αποτέλεσμα, δεν μπορούν να ζήσουν μια φυσιολογική ζωή: δεν μπορούν να εργαστούν ούτε να εκπληρώσουν τις κοινωνικές τους υποχρεώσεις.

Η θεραπεία της ημικρανίας βασίζεται στη χρήση διαφόρων τύπων φαρμάκων. Τα παυσίπονα, κυρίως μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα όπως η ιβουπροφαίνη ή η ναπροξένη, μπορούν να χορηγηθούν για την ανακούφιση ή τον μετριασμό ενός επεισοδίου.

Όμως ορισμένοι άνθρωποι έχουν ιδιαίτερα σοβαρές κρίσεις ή δεν ανταποκρίνονται στα αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα φάρμακα ονομάζονται τριπτάνες, τα οποία είναι ειδικά για την ημικρανία.

Πρόσφατα έχουν αναπτυχθεί φάρμακα που χρησιμοποιούνται επίσης για την οξεία αντιμετώπιση των κρίσεων και θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα για άτομα που δεν ανταποκρίνονται στις τριπτάνες.

Και υπάρχουν ακόμη περισσότερες θεραπείες. Εάν ένα άτομο έχει περισσότερες από τρεις κρίσεις ημικρανίας το μήνα ή εάν τα επεισόδια δεν ελέγχονται καλά, ο γιατρός μπορεί να συνταγογραφήσει προληπτική θεραπεία με στόχο τη μείωση της συχνότητας του πονοκεφάλου, καθώς και της ανάγκης για παυσίπονα. «Στο πλαίσιο αυτών των προληπτικών θεραπειών υπάρχει μεγάλη ποικιλία φαρμάκων», λέει η Irimia. Μεταξύ των τελευταίων που έφτασαν είναι τα λεγόμενα μονοκλωνικά αντισώματα και τα γκεμπάνια.

Άλλα φάρμακα που δεν έχουν σχεδιαστεί ειδικά για την ημικρανία, όπως ορισμένα αντικαταθλιπτικά, αντικαταθλιπτικά ή αντιυπερτασικά, μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη των κρίσεων.

Χάρη στην εξατομικευμένη χρήση όλων των διαθέσιμων θεραπειών, «ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων καταφέρνει να ελέγχει πολύ καλά τη νόσο του», λέει ο νευρολόγος.

Κεφαλαλγία κατά συστάδες

Η αθροιστική κεφαλαλγία είναι μια πολύ σπάνια πάθηση. Ονομάζεται έτσι επειδή πολλοί ασθενείς υποφέρουν από κρίσεις αθροιστικής κεφαλαλγίας μόνο σε ορισμένες περιόδους του έτους και μπορεί να παραμένουν ασυμπτωματικοί για μήνες. Ωστόσο, μπορεί επίσης να είναι χρόνια, με επεισόδια που κατανέμονται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους. Εμφανίζεται σε περίπου έναν στους 10.000 ανθρώπους. «Επειδή είναι τόσο σπάνια, συχνά χρειάζονται πολλά χρόνια για να εντοπιστεί και αυτό αποτελεί πρόβλημα για τους ασθενείς, διότι χωρίς διάγνωση δεν υπάρχει επαρκής θεραπεία», λέει η Irimia. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι στην περίπτωση αυτή οι κρίσεις είναι «τεράστιου μεγέθους».

Αυτός ο πονοκέφαλος είναι κάπως πιο συχνός στους άνδρες και έχει διαπιστωθεί ότι το κάπνισμα παίζει σημαντικό ρόλο. Οι κρίσεις διαρκούν γενικά λιγότερο από τρεις ώρες, μπορούν να εμφανιστούν κατά τη διάρκεια της ημέρας ή της νύχτας - ξυπνώντας τον ασθενή - και συχνά συνοδεύονται από αίσθημα ανησυχίας που αναγκάζει τον ασθενή να κινείται. «Ένα άλλο πολύ συνηθισμένο σύμπτωμα είναι ο πόνος στη μία πλευρά του κεφαλιού, ενώ το μάτι κοκκινίζει και δακρύζει και από τη μύτη βγαίνει υγρό».

Αυτός ο τύπος πονοκεφάλου έχει και ειδική θεραπεία: τις τριπτάνες για τον πονοκέφαλο, οι οποίες είναι συνήθως ενέσιμες, ώστε να επιδρούν ταχύτερα. «Υπάρχουν επίσης και προληπτικές θεραπείες», προσθέτει η Irimia.

Πότε πρέπει να επισκεφθώ έναν γιατρό αν έχω πονοκέφαλο;

Ένας αφόρητος πονοκέφαλος, με ξαφνική έναρξη ή συνοδευόμενος από τα προειδοποιητικά σημάδια που αναφέρθηκαν παραπάνω, μπορεί να αποτελέσει λόγο για συμβουλή, ακόμη και επείγοντα περιστατικά. Μόλις φτάσετε στο κέντρο υγείας, οι γιατροί θα αποφασίσουν αν απαιτούνται ή όχι απεικονιστικές εξετάσεις.

Ωστόσο, η συντριπτική πλειονότητα των πονοκεφάλων δεν είναι απειλητικοί για τη ζωή, επειδή είναι πρωτοπαθείς. Δεδομένου όμως ότι επηρεάζουν την καθημερινή ζωή όσων υποφέρουν από αυτούς, ίσως είναι καλή ιδέα να συμβουλευτείτε έναν γιατρό. Η Irimia εξηγεί πότε πρέπει να απευθυνθείτε σε γιατρό: «Ένα άτομο που έχει πονοκέφαλο που είναι συχνός ή ανασταλτικός πρέπει να επισκεφθεί έναν γιατρό». Σύμφωνα με την εμπειρία της, «πολλοί άνθρωποι που έχουν πονοκέφαλο δεν πηγαίνουν ποτέ σε γιατρό επειδή έχουν ζήσει με μέλη της οικογένειάς τους που έχουν τον ίδιο πονοκέφαλο». Αυτοί οι άνθρωποι έχουν υποθέσει «ότι είναι κάτι που δεν έχει λύση και χρησιμοποιούν τα ίδια φάρμακα που έχουν χρησιμοποιήσει οι συγγενείς τους στο παρελθόν». Αυτό όμως δεν πρέπει να συμβαίνει καθόλου- αρκεί να επανεξετάσετε τις θεραπευτικές επιλογές για κάθε τύπο πονοκεφάλου που περιγράφεται παραπάνω.