Η εργασία με μη τυπικό ωράριο (όπως οι νυχτερινές, οι σπαστές ή οι εναλλασσόμενες βάρδιες) επιδρά άμεσα στην καθημερινότητά σας, επηρεάζοντας τον τρόπο και τον χρόνο που τρέφεστε, κοιμάστε, ασκείστε και διατηρείτε τις κοινωνικές σας σχέσεις.

Κάτι που πολλοί δε γνωρίζουν, ωστόσο, είναι πως οι παρενέργειες των ασυνήθιστων ωραρίων μπορεί να συνεχιστούν ακόμη κι όταν επιστρέψετε σε κανονικό πρόγραμμα ή ακόμα και μετά τη συνταξιοδότηση. Σύμφωνα με το πανεπιστήμιο UCLA, η εργασία σε βάρδιες έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει την υγεία σας σε όλη την ενήλικη ζωή.

Μακροπρόθεσμος αντίκτυπος της εργασίας σε βάρδιες στην υγεία και την ευεξία

Η σημαντικότερη πρόκληση για τους εργαζόμενους σε βάρδιες είναι η διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού, δηλαδή των σωματικών, ψυχικών και συμπεριφορικών διεργασιών που ακολουθούν έναν κύκλο 24 ωρών. Ο ρυθμός αυτός καθορίζεται κυρίως από το φως και το σκοτάδι. Η εργασία τη νύχτα διαταράσσει εύκολα τα συστήματα του οργανισμού που ρυθμίζονται από τον κιρκάδιο ρυθμό, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τον κύκλο ύπνου και εγρήγορσης.

Όσο περισσότερο διαρκεί η απασχόληση με ωράριο βαρδιών, τόσο αυξάνεται και ο κίνδυνος εμφάνισης χρόνιων παθήσεων. Δεν έχει σημασία αν εργάζεστε αποκλειστικά σε νυχτερινές ή σε εναλλασσόμενες βάρδιες· οποιαδήποτε μορφή μη τυπικού ωραρίου μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως:

1. Καρκίνος

Η διαταραχή του κιρκαδικού ρυθμού επηρεάζει τη λειτουργία των κυττάρων, την επιδιόρθωση του DNA και τον κυτταρικό κύκλο. Σύμφωνα με το National Toxicology Program, η συνεχής ανατροπή του ρυθμού αυτού ενδέχεται μακροπρόθεσμα να συμβάλει στην ανάπτυξη καρκίνου.

Ακόμη κι αν εξασφαλίζετε αρκετές ώρες ύπνου, η αναστροφή φωτός και σκοταδιού που βιώνουν οι εργαζόμενοι σε βάρδιες μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή μελατονίνης, της ορμόνης που βοηθά στον γρήγορο και βαθύ ύπνο. Όταν τα κύτταρα δεν επιδιορθώνονται σωστά κατά τη διάρκεια του βαθύ ύπνου, το DNA συσσωρεύει βλάβες, οι όγκοι δεν καταστέλλονται και ο καρκίνος μπορεί να εξελιχθεί πιο εύκολα.

2. Καρδιαγγειακές παθήσεις

Τα μεγάλα ή ασυνήθιστα ωράρια αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιακών νοσημάτων και εγκεφαλικού επεισοδίου. Έρευνα έδειξε ότι οι γυναίκες που εργάστηκαν σε εναλλασσόμενες νυχτερινές βάρδιες για πέντε ή περισσότερα χρόνια είχαν υψηλότερο κίνδυνο θανάτου, τόσο από κάθε αιτία όσο και ειδικά από καρδιαγγειακή νόσο, σε σχέση με όσες δεν εργάστηκαν ποτέ σε τέτοιο ωράριο.

Οι ειδικοί αποδίδουν τον αυξημένο αυτό κίνδυνο σε παράγοντες όπως:

• το χρόνιο στρες που προκαλεί η διατήρηση ενός μη τυπικού προγράμματος,
• η υπέρταση που συνδέεται με τις πολλές ώρες εργασίας,
• οι αυξημένοι μεταβολικοί κίνδυνοι, όπως υψηλός δείκτης μάζας σώματος (ΔΜΣ) και κάπνισμα.

3. Γαστρεντερικές διαταραχές

Όσοι εργάζονται σε εναλλασσόμενες βάρδιες παρουσιάζουν συχνότερα κοιλιακή δυσφορία, δυσκοιλιότητα, διάρροια και σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS).

Η στέρηση ύπνου λόγω βαρδιών μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργία του εντέρου. Παράλληλα, οι διατροφικές συνήθειες των εργαζομένων σε βάρδιες ενδέχεται να αυξήσουν τον κίνδυνο μακροπρόθεσμων γαστρεντερικών προβλημάτων. Αν και συχνά καταναλώνουν παρόμοια ποσότητα θερμίδων με όσους εργάζονται σε ημερήσιο ωράριο, η διατροφή τους περιέχει περισσότερα επεξεργασμένα τρόφιμα, τα οποία με τα πρόσθετά τους αλλοιώνουν το μικροβίωμα του εντέρου.

4. Ψυχικές διαταραχές

Η εργασία με μη τυπικό ωράριο δυσχεραίνει τη διατήρηση κοινωνικών σχέσεων και συχνά οδηγεί σε απομόνωση. Όσοι εργάζονται νύχτα ή σε ακανόνιστες ώρες εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα στρες και περισσότερες ψυχολογικές δυσκολίες σε σχέση με όσους έχουν σταθερό ημερήσιο ωράριο.

Μελέτη που περιέλαβε περισσότερα από 175.000 άτομα έδειξε ότι η εργασία σε βάρδιες σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης και άγχους· μάλιστα, όσο πιο συχνές είναι οι βάρδιες, τόσο υψηλότερος είναι ο κίνδυνος.

5. Μεταβολικές διαταραχές: παχυσαρκία, μεταβολικό σύνδρομο και διαβήτης τύπου 2

Οι μεταβολικές διαταραχές οφείλονται σε διαταραχή του μεταβολισμού, δηλαδή της διαδικασίας μετατροπής της τροφής σε ενέργεια. Όταν ο κιρκάδιος ρυθμός ανατρέπεται, διαταράσσεται και η ορμονική ισορροπία που καθορίζει τον μεταβολισμό.

Η εργασία σε βάρδιες αυξάνει τον κίνδυνο μεταβολικών νοσημάτων, επειδή σχετίζεται με:

• υψηλότερο ΔΜΣ σε σχέση με εργαζόμενους σε ημερήσιο ωράριο,
• ορμονικές διαταραχές που επηρεάζουν την όρεξη, την πρόσληψη τροφής και το σωματικό βάρος,
• ανθυγιεινές συνήθειες όπως κάπνισμα, κακή διατροφή και έλλειψη άσκησης.

Συμπτώματα διαταραχών ύπνου που σχετίζονται με την εργασία

Έρευνες δείχνουν ότι οι εργαζόμενοι σε νυχτερινές βάρδιες έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν διαταραχή ύπνου σε σχέση με όσους εργάζονται την ημέρα. Η έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων και η κατάλληλη θεραπεία μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο σωματικών και ψυχικών επιπλοκών.

Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα είναι:

• υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας,
• δυσκολία να αποκοιμηθείτε ή να παραμείνετε κοιμισμένοι (αϋπνία),
• ακανόνιστα πρότυπα ύπνου, όπως αποκοιμήσεις σε ακατάλληλες στιγμές που μπορεί να σχετίζονται με ναρκοληψία,
• ροχαλητό ή διακεκομμένος ύπνος, που μπορεί να υποδηλώνουν υπνική άπνοια, συχνά πιο έντονη σε όσους εργάζονται σε βάρδιες.

Αν παρατηρήσετε ότι τα συμπτώματα επιμένουν ή επιδεινώνονται, είναι σημαντικό να απευθυνθείτε στον γιατρό πρωτοβάθμιας φροντίδας, ο οποίος θα σας προτείνει θεραπευτικές λύσεις ή θα σας παραπέμψει στον κατάλληλο ειδικό.

Πώς να μειώσετε τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία σας

Η υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών και η αξιοποίηση της διαθέσιμης υποστήριξης μπορούν να περιορίσουν τον κίνδυνο χρόνιων παθήσεων που σχετίζονται με την εργασία σε βάρδιες.

Ειδικότερα, είναι σημαντικό να δώσετε έμφαση σε:

• Διατροφή: Προτιμήστε τροφές υψηλής ποιότητας και όσο το δυνατόν λιγότερο επεξεργασμένες. Τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) συστήνουν να αποφεύγετε την κατανάλωση τροφής από τα μεσάνυχτα έως τις 6 π.μ., ώστε να διατηρείτε πιο φυσιολογικά πρότυπα σίτισης.
• Ύπνο: Υιοθετήστε στρατηγικές ύπνου προσαρμοσμένες στις ανάγκες σας, στο ωράριό σας και στις συνθήκες του σπιτιού σας.
• Σχέσεις: Προσπαθήστε να μοιράζεστε καθημερινά τουλάχιστον ένα γεύμα με την οικογένεια και κανονίστε εβδομαδιαίες στιγμές επικοινωνίας με φίλους, είτε δια ζώσης είτε μέσω βιντεοκλήσης.
• Υποστήριξη: Αναζητήστε βοήθεια από ενώσεις εργαζομένων σε βάρδιες, προγράμματα υποστήριξης εργαζομένων και εξειδικευμένους ιστότοπους για τον ύπνο. Το UCLA Health, για παράδειγμα, προσφέρει ολοκληρωμένη φροντίδα για τις διαταραχές ύπνου.