Τα ναρκωτικά σημειώνουν ραγδαίες μεταβολές στην Ευρώπη και η αγορά τους δημιουργεί νέους κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των πολιτών. Αυτό αποτυπώνεται από τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα Ναρκωτικά (EUDA), στην Ευρωπαϊκή Έκθεση για τα Ναρκωτικά 2025: Τάσεις και εξελίξεις.
Με βάση στοιχεία από 29 χώρες (ΕΕ-27, Νορβηγία και Τουρκία), η παρούσα ετήσια επισκόπηση αναδεικνύει τις τελευταίες τάσεις και τις αναδυόμενες απειλές. Στην 30ή της πλέον έκδοση η Έκθεση παρέχει τεκμηριωμένα στοιχεία για την υποστήριξη της διαμόρφωσης πολιτικών και πρακτικών στον τομέα των ναρκωτικών.
Η Έκθεση καταδεικνύει πώς η ευρωπαϊκή αγορά ναρκωτικών συνεχίζει να εξελίσσεται: τόσο αυτοί που προμηθεύουν όσο και αυτοί που κάνουν χρήση ουσιών προσαρμόζονται στη γεωπολιτική αστάθεια, την παγκοσμιοποίηση και τις τεχνολογικές εξελίξεις. Προειδοποιεί επίσης για τους κινδύνους που ενέχει για τη δημόσια υγεία η διαθεσιμότητα και η χρήση ενός ολοένα και πιο ποικιλόμορφου φάσματος ουσιών, συχνά υψηλής δραστικότητας και καθαρότητας. Η πολλαπλή χρήση ουσιών εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχία, περιπλέκοντας την παροχή αποτελεσματικών υπηρεσιών πρόληψης, θεραπείας και μείωσης της βλάβης.
Νέα συνθετικά οπιοειδή
Aύξηση πιο ισχυρών συνθετικών ναρκωτικών, όπως οι συνθετικές καθινόνες, τα συνθετικά οπιοειδή (π.χ. nitazenes) και τα κανναβιοειδή, που προκαλούν πρωτοφανή πίεση στα συστήματα υγείας και το ποινικό σύστημα, καταγράφεται στην Έκθεση.
Τα νιταζένια συνδέονται με αυξημένους θανάτους από υπερδοσολογία και ανιχνεύονται σε νοθευμένα φάρμακα. Οι μεγάλες κατασχέσεις συνθετικών καθινονών, κυρίως από Ινδία και χώρες της ΕΕ, όπως η Πολωνία, δείχνουν μία αυξητική τάση.
Η πιθανή έλλειψη ηρωίνης λόγω απαγόρευσης της παραγωγής οπίου στο Αφγανιστάν προκαλεί έντονες ανησυχίες για αλλαγή της ουσίας χρήσης προς πιο επικίνδυνα συνθετικά ναρκωτικά στο ευρωπαϊκό πεδίο.
Παράλληλα, αυξάνεται η χρήση κάνναβης και κοκαΐνης, με την κάνναβη να γίνεται πιο ισχυρή και την κοκαΐνη να σημειώνει ρεκόρ κατασχέσεων (419 τόνοι το 2023), φαινόμενα που όχι μόνο επηρεάζουν τις διαδρομές διακίνησης, αλλά και εντείνουν τη βία σχετιζόμενη με τα ναρκωτικά στην ΕΕ.
Ο EUDA εκτιμά ότι το 2023 υπήρξαν 7.500 θάνατοι που οφείλονται στη χρήση ουσιών (έναντι περίπου 7.100 το 2022), κυρίως λόγω της χρήσης οπιοειδών σε συνδυασμό με άλλες ουσίες.
Νέοι μηχανισμοί ανίχνευσης και προειδοποίησης
Στις προκλήσεις αυτές, ο EUDA ανταποκρίνεται με νέα εργαλεία, όπως συστήματα έγκαιρης ανίχνευσης και μηχανισμούς προειδοποίησης σε πραγματικό χρόνο, στρατηγικές αξιολόγησης των απειλών, βελτιωμένη εγκληματολογική και τοξικολογική ανάλυση και παρακολούθηση χημικών πρόδρομων ουσιών. Επιπλέον, προωθεί την επέκταση παρεμβάσεων μείωσης της βλάβης, τη θεραπεία με χορήγηση υποκατάστατου, τα προγραμμάτα ανταλλαγής/συλλογής συριγγών και τη διάθεση ναλοξόνης για χρήση από όλους, καθώς και τη δημιουργία ολοκληρωμένων μοντέλων φροντίδας για υψηλού κινδύνου χρήστες.
Η Ελλάδα, όντας σε κομβική θέση, αποτελεί χώρα διέλευσης ναρκωτικών από Ασία και Αφρική προς την ΕΕ. Το 2023, ήταν μία από τις τρεις χώρες της ΕΕ (μαζί με την Ολλανδία και τη Γαλλία) όπου εξαρθρώθηκαν παράνομα εργαστήρια συσκευασίας ηρωίνης, που χρησιμοποιούνταν για κοπή και συμπίεση της ουσίας προς διανομή εντός και εκτός ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Τα στοιχεία στην Ελλάδα
Στην έκθεση συμπεριλήφθηκαν και τα στοιχεία που δόθηκαν από τον Εθνικό Οργανισμό Πρόληψης και Αντιμετώπισης των Εξαρτήσεων (ΕΟΠΑΕ) για το ευρωπαϊκό πρόγραμμα ESCAPE του EUDA, το οποίο αναλύει τα υπολείμματα χρησιμοποιημένων συρίγγων ως προς τις ουσίες χρήσης, αναδεικνύοντας την πολυπλοκότητα στην ενέσιμη χρήση που αντιμετωπίζει η χώρα μας.
Συγκεκριμένα, στην Αθήνα, το 25% των συριγγών ήταν θετικό σε μεθαμφεταμίνη, στη Θεσσαλονίκη το 73% των συρίγγων περιείχαν υπολείμματα κοκαΐνης και το 52% υπολείμματα ηρωίνης, ενώ στην Πάτρα το 58% των συριγγών περιείχε βουπρενορφίνη.
Επίσης, στην Αθήνα βρέθηκαν τραμαδόλη (17%), βενζοδιαζεπίνες (10%) και πρεγκαμπαλίνη (<1%), υποδεικνύοντας χρήση πολλαπλών ουσιών.
Ανησυχητικοί δείκτες καταγράφονται και για τη δημόσια υγεία στην Ελλάδα, με το 19% των νέων διαγνώσεων HIV να συνδέεται με ενέσιμη χρήση ναρκωτικών, κατατάσσοντας την Ελλάδα μεταξύ των χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά στην ΕΕ.
Σε απάντηση αυτής της σοβαρής πρόκλησης ο ΕΟΠΑΕ έχει εντατικοποιήσει τις παρεμβάσεις μείωσης της βλάβης στο πεδίο. Με τη διανομή περισσότερων από 1.300.000 συριγγών για την αποφυγή μετάδοσης HIV/HCV το 2024, η Ελλάδα ξεπέρασε τον στόχο Μ.Ο. του Π.Ο.Υ. κάτι το οποίο θα έχει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα και σε βάθος 6ετίας.
Τέλος, στην έκθεση υπογραμμίζεται για την Ελλάδα η σημασία της νέας νομοθεσίας του 2023 για τη διάθεση ναλοξόνης προς χρήση από όλους, ως μέτρο άμεσης προτεραιότητας για την αντιμετώπιση των υπερδοσολογιών.
