Οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν την υγεία ως ζήτημα ισορροπίας – ανάμεσα στα τέσσερα χημικά στοιχεία του σώματος, ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον του, ανάμεσα στο σώμα και το πνεύμα. Δεν βασίζονταν μόνο σε μαγείες ή προσευχές, ανέπτυξαν ένα πρωτοποριακό για την εποχή τους σύστημα παρατήρησης, διάγνωσης και θεραπείας, με βάση τη λογική και τη φύση όπως το τσάι από κριθάρι. Στην καρδιά αυτής της αντίληψης βρισκόταν ο Ιπποκράτης, ο θεμελιωτής της επιστημονικής ιατρικής, που έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ. και άφησε παρακαταθήκη δεκάδες κείμενα με πρακτικές και θεωρίες που επηρέασαν βαθιά την ιατρική σκέψη.
Ο Ιπποκράτης και οι μαθητές του ήταν από τους πρώτους που πρότειναν πως οι ασθένειες δεν προκαλούνται από θεϊκές δυνάμεις αλλά από φυσικά αίτια – τη διατροφή, το κλίμα, τις συνήθειες και τη σωματική κατάσταση. Συνέδεσαν την ίαση με τη σωστή τροφή, τη νηστεία, την καθαριότητα και την ξεκούραση. Αντί για σύνθετες θεραπείες, συχνά πρότειναν απλά, φυσικά μέσα που βοηθούσαν το σώμα να επανέλθει από μόνο του.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά τέτοια μέσα, που χρησιμοποιούνταν ευρέως αλλά παραμένει σχεδόν άγνωστο σήμερα, είναι το τσάι από κριθάρι – ή αλλιώς «πτισάνη». Δεν πρόκειται για τσάι με την αυστηρή έννοια, αλλά για ένα ήπιο αφέψημα από βρασμένο, αποφλοιωμένο κριθάρι, το οποίο οι γιατροί της εποχής θεωρούσαν βασικό εργαλείο για την αποκατάσταση της υγείας.
Σύμφωνα με τα κείμενα του Ιπποκράτη και των μεταγενέστερων γιατρών όπως ο Γαληνός, η πτισάνη ήταν ιδιαίτερα χρήσιμη σε περιπτώσεις πυρετού, εξάντλησης ή στομαχικών διαταραχών.
Τσάι από κριθάρι: Πώς έφτιαχναν οι Αρχαίοι Έλληνες την πτισάνη
Για να παρασκευάσουν την πτισάνη, οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν κόκκους κριθαριού που πρώτα καθάριζαν και αποφλοίωναν – μια διαδικασία που τους έκανε πιο εύπεπτους. Στη συνέχεια, έβραζαν το κριθάρι σε άφθονο νερό για αρκετή ώρα, μέχρι να μαλακώσει πλήρως και να απελευθερώσει τα συστατικά του. Το υγρό που προέκυπτε μπορούσε είτε να καταναλωθεί ως έχει, είτε να σουρωθεί, ώστε να προκύψει ένα ελαφρύ, διαυγές ρόφημα.
Ανάλογα με την κατάσταση του ασθενούς, η πυκνότητα της πτισάνης άλλαζε. Για τους βαριά άρρωστους, συνήθως προτιμούσαν τη σουρωμένη εκδοχή, η οποία ήταν πιο εύπεπτη και υδαρή, ιδανική για ενυδάτωση. Για όσους αναρρώνουν ή έχουν ανάγκη ενίσχυσης, προτιμούσαν πιο πυκνή μορφή, σχεδόν σαν αραιός χυλός, με μεγαλύτερη θρεπτική αξία. Σε κάποιες περιπτώσεις, πρόσθεταν και αρωματικά φυτά όπως μάραθο ή πράσο για ενίσχυση της θεραπευτικής δράσης, ανάλογα πάντα με τη φύση της ασθένειας.
Η πτισάνη προσαρμοζόταν ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενή – άλλοτε ως λεπτό ρόφημα, άλλοτε ως πιο συμπυκνωμένος ζωμός. Είχε, σύμφωνα με τις περιγραφές τους, δροσιστική και ήπια δράση, και θεωρούνταν ιδανική για να στηρίξει τον οργανισμό χωρίς να τον επιβαρύνει.
Τσάι από κριθάρι: Τα οφέλη για την υγεία
Οι αρχαίοι Έλληνες γιατροί θεωρούσαν την πτισάνη ιδιαίτερα ωφέλιμη για τη μείωση του πυρετού, την ανακούφιση από φλεγμονές και την υποστήριξη της πέψης. Τη χρησιμοποιούσαν κυρίως σε περιπτώσεις εμπύρετων νοσημάτων, δυσπεψίας ή αδυναμίας, καθώς πίστευαν ότι «δροσίζει» τον οργανισμό, ηρεμεί τα εσωτερικά όργανα και βοηθά στην αποκατάσταση της ισορροπίας των χυμών του σώματος. Ήταν ένα ρόφημα που θεωρούσαν «ουδέτερο», ούτε πολύ θερμό ούτε πολύ ψυχρό, και γι’ αυτό κατάλληλο σχεδόν για όλους τους ασθενείς.
Σήμερα, η επιστήμη έρχεται να επιβεβαιώσει πολλά από αυτά με πιο σύγχρονους όρους. Το κριθάρι είναι πλούσιο σε β-γλυκάνες, διαλυτές φυτικές ίνες που συμβάλλουν στη μείωση της χοληστερόλης και τη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα. Έχει επίσης αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες, ενώ η περιεκτικότητά του σε σελήνιο, μαγνήσιο και ψευδάργυρο ενισχύει το ανοσοποιητικό και υποστηρίζει τη σωστή λειτουργία των ενζύμων. Επιπλέον, το νερό από βρασμένο κριθάρι θεωρείται σήμερα ήπιο για το γαστρεντερικό σύστημα και μπορεί να βοηθήσει σε περιπτώσεις στομαχικής ευαισθησίας ή αφυδάτωσης.
Σήμερα, η επιστημονική έρευνα επιβεβαιώνει πολλές από τις παραδοχές των αρχαίων Ελλήνων σχετικά με την πτισάνη. Ορισμένα από τα τεκμηριωμένα οφέλη της είναι:
- Μείωση της χοληστερόλης: Η β-γλυκάνη, μια διαλυτή φυτική ίνα που περιέχεται στο κριθάρι, βοηθά στη μείωση των επιπέδων LDL («κακής») χοληστερόλης.
- Ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα: Η κατανάλωση πτισάνης μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των επιπέδων γλυκόζης μετά τα γεύματα, υποστηρίζοντας τη διαχείριση του διαβήτη τύπου 2.
- Βελτίωση της πέψης: Η υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες ενισχύει τη λειτουργία του εντέρου, προλαμβάνοντας τη δυσκοιλιότητα και προάγοντας την υγιή εντερική μικροχλωρίδα.
- Αντιοξειδωτική και αντιφλεγμονώδης δράση: Η πτισάνη περιέχει αντιοξειδωτικά που προστατεύουν τα κύτταρα από οξειδωτικό στρες και φλεγμονές, ενισχύοντας το ανοσοποιητικό σύστημα.
- Υποστήριξη της καρδιοαγγειακής υγείας: Η τακτική κατανάλωση πτισάνης μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο καρδιοαγγειακών παθήσεων, βελτιώνοντας την κυκλοφορία του αίματος και μειώνοντας την αρτηριακή πίεση, σύμφωνα με το Health Line.
