Ορισμένοι άνδρες αποκτούν τεράστιο αριθμό παιδιών μέσω δωρεάς σπέρματος. Πριν από λίγες μέρες το BBC παρουσίασε την υπόθεση ενός άνδρα του οποίου το σπέρμα έφερε μια γενετική μετάλλαξη που αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο καρκίνου για ορισμένα από τα παιδιά του. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά στοιχεία της έρευνας ήταν ότι το σπέρμα του συγκεκριμένου άνδρα στάλθηκε σε 14 χώρες, μεταξύ αυτών και της Ελλάδας, και οδήγησε στη γέννηση τουλάχιστον 197 παιδιών. Η αποκάλυψη αυτή έδωσε την εικόνα για την πραγματική κλίμακα της βιομηχανίας δωρεάς σπέρματος.
Η δωρεά σπέρματος επιτρέπει σε γυναίκες να γίνουν μητέρες, όταν ο σύντροφός τους παρουσιάζει προβλήματα υπογονιμότητας, όταν βρίσκονται σε ομόφυλη σχέση ή όταν επιλέγουν να μεγαλώσουν παιδί μόνες τους.
Η κάλυψη αυτής της ανάγκης έχει εξελιχθεί σε μεγάλη επιχειρηματική δραστηριότητα. Εκτιμάται ότι η αγορά δωρεάς σπέρματος στην Ευρώπη θα ξεπεράσει τα 2 δισ. λίρες έως το 2033, (σύμφωνα με το BBC) με τη Δανία να αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς σπέρματος. Γιατί λοιπόν ορισμένοι δότες αποκτούν τόσα πολλά παιδιά; Γιατί το δανέζικο ή το λεγόμενο «σπέρμα των Βίκινγκς» έγινε τόσο δημοφιλές; Χρειάζεται μεγαλύτερος έλεγχος στον κλάδο;
Το σπέρμα των περισσότερων ανδρών δεν είναι «αρκετά καλό»
Λιγότεροι από 5 στους 100 εθελοντές γίνονται δεκτοί. Καταρχάς, πρέπει να υπάρχει επαρκής αριθμός σπερματοζωαρίων στο δείγμα (σπερματικός αριθμός). Στη συνέχεια, ελέγχεται το πόσο καλά κινούνται, αλλα και το σχήμα τους (μορφολογία).
Το σπέρμα εξετάζεται επίσης για το αν μπορεί να αντέξει την κατάψυξη και την αποθήκευση σε αντίστοιχη τράπεζα σπέρματος.
Ακόμη και αν είστε απολύτως γόνιμος και έχετε ήδη παιδιά, μπορεί και πάλι να μην πληροίτε τα κριτήρια. Οι κανόνες διαφέρουν από χώρα σε χώρα, αλλά στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, πρέπει να είστε σχετικά νέος (18–45 ετών), απαλλαγμένος από λοιμώξεις όπως HIV και γονόρροια και να μην είστε φορέας γενετικών μεταλλάξεων που προκαλούν παθήσεις όπως η κυστική ίνωση, η νωτιαία μυϊκή ατροφία ή η δρεπανοκυτταρική αναιμία.
Συνολικά, αυτό σημαίνει ότι ο αριθμός των ανδρών που τελικά γίνονται δότες είναι πολύ μικρός. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μάλιστα, περίπου το μισό σπέρμα που χρησιμοποιείται είναι εισαγόμενο. Ωστόσο, η βιολογία επιτρέπει σε έναν μικρό αριθμό δοτών να αποκτήσουν πάρα πολλά παιδιά. Αρκεί ένα μόνο σπερματοζωάριο για να γονιμοποιήσει ένα ωάριο, ενώ σε κάθε εκσπερμάτιση υπάρχουν δεκάδες εκατομμύρια.
Η Σάρα Νόρκρος, διευθύντρια του φιλανθρωπικού οργανισμού Progress Educational Trust, που δραστηριοποιείται στους τομείς της γονιμότητας και της γονιδιωματικής, δήλωσε ότι η έλλειψη δοτών έχει καταστήσει το σπέρμα «πολύτιμο αγαθό» και ότι «οι τράπεζες σπέρματος και οι κλινικές γονιμότητας μεγιστοποιούν τη χρήση των διαθέσιμων δοτών για να καλύψουν τη ζήτηση».
Ποιο σπέρμα είναι πιο «δημοφιλές»
Από αυτή τη μικρή ομάδα δοτών, το σπέρμα ορισμένων ανδρών είναι απλώς πιο δημοφιλές.
Οι δότες δεν επιλέγονται τυχαία. Η διαδικασία μοιάζει αρκετά με τη σκληρή πραγματικότητα των εφαρμογών γνωριμιών... Ανάλογα με την τράπεζα σπέρματος, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να δουν φωτογραφίες, να ακούσουν τη φωνή του δότη, να μάθουν το επάγγελμά του, καθώς και το ύψος, το βάρος και άλλα χαρακτηριστικά του.
Η Δανία φιλοξενεί μερικές από τις μεγαλύτερες τράπεζες σπέρματος παγκοσμίως και έχει αποκτήσει φήμη για τη δημιουργία των λεγόμενων «μωρών των Βίκινγκς».
Ο Όλε Σχου, 71 ετών, ιδρυτής της Cryos International, όπου ένα φιαλίδιο 0,5 ml σπέρματος κοστίζει από 100 ευρώ έως και πάνω από 1.000 ευρώ, αναφέρει ότι η κουλτούρα γύρω από τη δωρεά σπέρματος στη Δανία είναι πολύ διαφορετική σε σχέση με άλλες χώρες. «Ο πληθυσμός μοιάζει σαν μία μεγάλη οικογένεια», επισημαίνει ο ίδιος. «Υπάρχει λιγότερο ταμπού γύρω από αυτά τα ζητήματα και είμαστε ένας αλτρουιστικός λαός. Πολλοί δότες σπέρματος δίνουν επίσης αίμα. Αυτό, έχει επιτρέψει στη χώρα να γίνει ένας από τους λίγους εξαγωγείς σπέρματος».
Υποστηρίζει επίσης ότι το δανέζικο σπέρμα είναι δημοφιλές λόγω γενετικών χαρακτηριστικών. Όπως είπε στο BBC, τα «γαλάζια μάτια και τα ξανθά μαλλιά» είναι γενετικά μη επικρατούντα χαρακτηριστικά, πράγμα που σημαίνει ότι πρέπει να προέρχονται και από τους δύο γονείς για να εμφανιστούν στο παιδί. Έτσι, τα χαρακτηριστικά της μητέρας, όπως τα σκούρα μαλλιά, «ενδέχεται να είναι κυρίαρχα στο παιδί», εξηγεί.
Επιπλέον σύμφωνα με τον ίδιο, η ζήτηση για σπέρμα προέρχεται κυρίως από «ανύπαντρες, υψηλού μορφωτικού επιπέδου γυναίκες γύρω στα 30». Πλέον, αυτές αποτελούν το 60% των αιτημάτων.
Τι αλλάζει σε κάθε χώρα;
Ένα βασικό στοιχείο της πρόσφατης έρευνας ήταν ότι το σπέρμα ενός άνδρα συλλέχθηκε από την European Sperm Bank στη Δανία και στη συνέχεια στάλθηκε σε 67 κλινικές γονιμότητας σε 14 χώρες.
Κάθε χώρα έχει τους δικούς της κανόνες για το πόσες φορές μπορεί να χρησιμοποιηθεί το σπέρμα ενός άνδρα. Κάποιες θέτουν όριο στον αριθμό των παιδιών, άλλες στον αριθμό των μητέρων (ώστε κάθε οικογένεια να μπορεί να αποκτήσει περισσότερα αδέλφια). Αρχικά, αυτά τα όρια τέθηκαν για να αποφεύγεται το ενδεχόμενο ετεροθαλών αδελφών, που δεν γνωρίζουν τη συγγένειά τους, να συναντηθούν, να συνάψουν σχέση και να αποκτήσουν παιδιά.
Ωστόσο, τίποτα δεν εμποδίζει τη χρήση του ίδιου σπέρματος στην Ιταλία, την Ισπανία, την Ολλανδία και το Βέλγιο, αρκεί να τηρούνται οι κανόνες κάθε χώρας ξεχωριστά. Έτσι δημιουργούνται συνθήκες όπου ένας δότης μπορεί νόμιμα να αποκτήσει τεράστιο αριθμό παιδιών, συχνά χωρίς να το γνωρίζει καν. «Πολλοί λήπτες, αλλά και δότες, δεν γνωρίζουν ότι το σπέρμα ενός δότη μπορεί νόμιμα να χρησιμοποιηθεί σε πολλές διαφορετικές χώρες. Αυτό θα έπρεπε να εξηγείται καλύτερα», τονίζει η Σάρα Νόρκρος, η οποία θεωρεί «λογικό» να μειωθεί ο αριθμός των παιδιών ανά δότη.
Μετά την αποκάλυψη της υπόθεσης του δότη που μετέδωσε ένα γονίδιο το οποίο προκάλεσε καρκίνο σε ορισμένα από τα 197 παιδιά του, αξιωματούχοι στο Βέλγιο ζήτησαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού μητρώου δοτών σπέρματος, ώστε να παρακολουθείται η διασυνοριακή διακίνηση.
Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας έχει προτείνει όριο 50 οικογενειών ανά δότη σε όλη την ΕΕ. Ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε πάντως να οδηγήσει σε περισσότερα από 100 παιδιά, αν οι οικογένειες επιλέξουν να αποκτήσουν δύο ή περισσότερα.
Οι επιπτώσεις
Έχουν εκφραστεί σοβαρές ανησυχίες για τις επιπτώσεις στα παιδιά που γεννιούνται μέσω δωρεάς σπέρματος. Κάποια μπορεί να είναι απόλυτα ικανοποιημένα, ενώ άλλα βιώνουν έντονη ψυχολογική δυσφορία, όταν ανακαλύπτουν τόσο ότι προήλθαν από δωρεά σπέρματος όσο και ότι έχουν εκατοντάδες ετεροθαλή αδέλφια. Το ίδιο ισχύει και για τους δότες, οι οποίοι συχνά δεν έχουν ιδέα για την έκταση της χρήσης του σπέρματός τους.
Οι κίνδυνοι αυτοί ενισχύονται από τα εύκολα διαθέσιμα τεστ DNA καταγωγής και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μέσω των οποίων οι άνθρωποι μπορούν να αναζητήσουν παιδιά, αδέλφια ή τον βιολογικό τους πατέρα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, η ανωνυμία των δοτών σπέρματος έχει καταργηθεί και υπάρχει επίσημη διαδικασία μέσω της οποίας τα παιδιά μπορούν να μάθουν την ταυτότητα του βιολογικού τους πατέρα.
Ο δρ Τζον Άπλμπι, ειδικός στη βιοηθική στο Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ, δήλωσε ότι οι συνέπειες της τόσο εκτεταμένης χρήσης σπέρματος αποτελούν ένα «τεράστιο» ηθικό ναρκοπέδιο. Υπάρχουν ζητήματα ταυτότητας, ιδιωτικότητας, συναίνεσης, αξιοπρέπειας και πολλά άλλα, γεγονός που καθιστά την όλη υπόθεση μια δύσκολη «εξισορρόπηση» αντικρουόμενων αναγκών.
Η βιομηχανία γονιμότητας έχει ευθύνη να ελέγξει τον αριθμό των χρήσεων ενός δότη.
