Η σωματική τιμωρία ορίζεται από την Επιτροπή του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ως «κάθε μορφή τιμωρίας κατά την οποία χρησιμοποιείται σωματική βία με σκοπό να προκαλέσει κάποιο βαθμό πόνου ή δυσφορίας, όσο ήπια κι αν είναι».

Σύμφωνα με την Επιτροπή, αυτό συνήθως σημαίνει ότι τα παιδιά δέχονται χτυπήματα (σφαλιάρες, ραπίσματα, ξύλο) με το χέρι ή κάποιο αντικείμενο. Μπορεί επίσης να περιλαμβάνει κλωτσιές, ταρακούνημα ή γρατσουνιές, τσιμπήματα, τράβηγμα μαλλιών ή αυτιών, εξαναγκασμό να μείνουν σε άβολες στάσεις ή εξαναγκασμό σε κατάποση ουσιών (π.χ. πιπέρι, σαπούνι).

Άλλες, μη σωματικές μορφές τιμωρίας μπορεί επίσης να είναι βάναυσες και εξευτελιστικές, επομένως αντίθετες με τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του ΟΗΕ, και συχνά συνυπάρχουν με τη σωματική βία. Σε αυτές περιλαμβάνονται μορφές τιμωρίας που μειώνουν, ταπεινώνουν, απειλούν ή γελοιοποιούν το παιδί.

Πόσο συχνή είναι η σωματική τιμωρία

Η UNICEF εκτιμά ότι κάθε χρόνο, παγκοσμίως, 1,2 δισεκατομμύρια παιδιά ηλικίας 0–18 ετών υποβάλλονται σε σωματική τιμωρία στο σπίτι. Σε 58 χώρες όπου εξετάστηκε και η βαρύτητα των περιστατικών, περίπου 17% των παιδιών υπέστησαν σοβαρή σωματική τιμωρία (όπως χτύπημα στο κεφάλι, στο πρόσωπο ή στα αυτιά, ή επαναλαμβανόμενα δυνατά χτυπήματα) τον Αύγουστο του 2025. Οι σημαντικές διαφορές μεταξύ χωρών και περιοχών δείχνουν ότι η πρόληψη είναι εφικτή.

Κατά κανόνα, οι έρευνες δείχνουν ότι η σωματική τιμωρία είναι εξίσου συχνή στα κορίτσια και στα αγόρια. Τα μικρά παιδιά (2–4 ετών) είναι το ίδιο πιθανό, και σε κάποιες περιπτώσεις πιο πιθανό, να εκτεθούν σε σωματική τιμωρία, ακόμη και σε σκληρές μορφές, σε σύγκριση με τα μεγαλύτερα παιδιά (5–14 ετών).

Τα περισσότερα παιδιά βιώνουν και σωματικές και ψυχολογικές μορφές τιμωρίας. Πολλοί γονείς και φροντιστές δηλώνουν ότι χρησιμοποιούν μη βίαιες μεθόδους πειθαρχίας, όπως η εξήγηση γιατί μια συμπεριφορά ήταν λάθος ή η αφαίρεση προνομίων. Ωστόσο, οι πρακτικές αυτές συνδυάζονται συχνά με βίαιες μεθόδους. Τα παιδιά που μεγαλώνουν με αποκλειστικά μη βίαιες μορφές πειθαρχίας αποτελούν μειοψηφία.

Αν και δεν είναι διαθέσιμα εκτεταμένα στοιχεία που να αποτυπώνουν με ακρίβεια πόσο συχνή είναι η σωματική τιμωρία στα παιδιά συνολικά στην Ελλάδα, υπάρχουν ενδείξεις που υποδηλώνουν ότι το πρόβλημα παραμένει σημαντικό. Ειδικότερα, σε μελέτη του 2018, το 70% των παιδιών ηλικίας μεταξύ 11 και 15 ετών ανέφεραν ότι είχαν υποστεί βία, με το 47,4% να έχει υποστεί σωματική βία.

Συνέπειες της σωματικής τιμωρίας στα παιδιά

Η σωματική τιμωρία προκαλεί σοβαρές ψυχολογικές και σωματικές αντιδράσεις. Τα παιδιά βιώνουν πόνο, φόβο, ντροπή, θυμό και ενοχές, ενώ η αίσθηση απειλής ενεργοποιεί το στρες και τα νευρικά μονοπάτια που σχετίζονται με την αντίδραση σε κίνδυνο. Τα παιδιά που έχουν υποστεί σωματική τιμωρία τείνουν να εμφανίζουν αυξημένη ευαισθησία στο στρες, υπερφόρτωση βιολογικών συστημάτων (όπως του νευρικού, καρδιαγγειακού και μεταβολικού) και αλλαγές στη δομή και λειτουργία του εγκεφάλου.

Παρότι το χτύπημα εξακολουθεί να θεωρείται αποδεκτό σε πολλές κοινωνίες, σχετίζεται με ανώμαλη εγκεφαλική λειτουργία, παρόμοια με αυτή που προκαλείται από σοβαρότερες μορφές κακοποίησης. Αυτό αναιρεί το επιχείρημα ότι οι «ήπιες» μορφές σωματικής τιμωρίας δεν είναι επιβλαβείς.

Όπως τονίζει σχετική έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), πλήθος ερευνών έχει δείξει ότι η σωματική τιμωρία συνδέεται με ένα ευρύ φάσμα αρνητικών συνεπειών, τόσο άμεσων όσο και μακροπρόθεσμων:

• άμεση σωματική βλάβη
• ψυχικά προβλήματα, όπως διαταραχές συμπεριφοράς, άγχος, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αυτοτραυματισμό, απόπειρες αυτοκτονίας, εξάρτηση από αλκοόλ ή ναρκωτικά, επιθετικότητα και συναισθηματική αστάθεια, τα οποία μπορεί να συνεχιστούν και στην ενήλικη ζωή
• μειωμένη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη, ειδικά όσον αφορά τη ρύθμιση των συναισθημάτων και την επίλυση συγκρούσεων
• χαμηλότερη σχολική επίδοση, σχολική διαρροή και περιορισμένες επαγγελματικές προοπτικές
• αδύναμη ηθική εσωτερίκευση και αυξημένη αντικοινωνική συμπεριφορά
• μεγαλύτερη επιθετικότητα στα παιδιά
• αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης βίαιης ή εγκληματικής συμπεριφοράς στην ενήλικη ζωή
• αυξημένος κίνδυνος για σωματικά προβλήματα, όπως καρκίνος, καρδιοπάθειες, ημικρανίες, αρθρίτιδα, παχυσαρκία και προβλήματα που σχετίζονται με το αλκοόλ, λόγω της χρόνιας επιβάρυνσης των βιολογικών συστημάτων
• αυξημένη αποδοχή και χρήση άλλων μορφών βίας
• επιδείνωση των οικογενειακών σχέσεων.

Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι όσο πιο συχνά χρησιμοποιείται η σωματική τιμωρία, τόσο εντονότερη είναι η συσχέτιση με την επιθετικότητα των παιδιών και τη χαμηλότερη επίδοσή τους στα μαθηματικά και την ανάγνωση.