Μεγάλη ανησυχία στη διεθνή επιστημονική κοινότητα προκαλεί η τεράστια αύξηση των κρουσμάτων καρκίνου του γαστρεντερικού συστήματος, και ιδίως του παχέος εντέρου.
Μάλιστα, μεγάλη ανάλυση που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο 2025 στο έγκριτο επιστημονικό περιοδικό The Lancet, η οποία αφορούσε 27 χώρες, αναφέρει πως τα κρούσματα καρκίνου του παχέος εντέρου διπλασιάζονται κάθε δεκαετία, τα τελευταία 20 χρόνια.
Τα εμβόλια κατά του καρκίνου, τα οποία στην πλειοψηφία τους χορηγούνται όχι προληπτικά αλλά ως θεραπεία σε ασθενείς που έχουν ήδη διαγνωστεί με καρκίνο, φαίνεται πως είναι πολλά υποσχόμενα για χιλιάδες ασθενείς, καθώς αποτελούν πιο στοχευμένες και εξατομικευμένες επιλογές.
Το νέο εμβόλιο κατά του καρκίνου του παγκρέατος και του παχέος εντέρου
Η μετάλλαξη του γονιδίου KRAS εντοπίζεται σχεδόν στους μισούς καρκίνους του παχέος εντέρου και στη συντριπτική πλειονότητα των καρκίνων του παγκρέατος, αποτελώντας έναν από τους πιο δύσκολους και πολυπόθητους στόχους στην ογκολογία. Σε μια πρώιμη κλινική δοκιμή, ένα νέο εμβόλιο που στοχεύει το ανθεκτικό αυτό γονίδιο έδειξε ενθαρρυντικά και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα, σύμφωνα με τα κλινικά δεδομένα.
Όπως αναφέρουν οι ερευνητές, το εμβόλιο ELI-002 2P μπορεί να «εκπαιδεύσει» το ανοσοποιητικό σας σύστημα να αναγνωρίζει και να επιτίθεται σε όγκους που φέρουν τη μετάλλαξη KRAS.
Στη μελέτη, ασθενείς που είχαν ολοκληρώσει χειρουργείο και την καθιερωμένη θεραπεία, αλλά παρουσίαζαν ακόμα σημάδια μικροσκοπικής νόσου, έλαβαν μόνο το εμβόλιο.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που δημοσιεύτηκαν στο Nature Medicine, σχεδόν όλοι οι συμμετέχοντες (21 από τους 25), ανέπτυξαν ισχυρή και παρατεταμένη ανοσολογική απόκριση μέσω των Τ-κυττάρων, ενώ πολλοί παρέμειναν χωρίς υποτροπή για πάνω από 18 μήνες. Η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από την Elicio Therapeutics, εταιρεία βιοτεχνολογίας που ειδικεύεται σε εξατομικευμένες θεραπείες και στην ανάπτυξη αποτελεσματικών, έτοιμων προς χρήση αντικαρκινικών εμβολίων.
Τι είναι το εμβόλιο κατά του καρκίνου «ELI-002 2P»
Το ELI-002 2P είναι ένα υπό δοκιμή θεραπευτικό αντικαρκινικό εμβόλιο, σχεδιασμένο να «προγραμματίζει» το ανοσοποιητικό σας σύστημα να εντοπίζει και να καταστρέφει όγκους με μεταλλάξεις στο KRAS, έναν βασικό μηχανισμό επιβίωσης και ανάπτυξης του καρκίνου. Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια στα εμβόλια που βασίζονται σε πεπτίδια είναι η αποτελεσματική μεταφορά του αντιγόνου στους λεμφαδένες, όπου ξεκινά η ανοσολογική αντίδραση. Αυτή η διαδικασία γίνεται μέσω των αντιγονοπαρουσιαστικών κυττάρων, τα οποία «δείχνουν» στα Τ-κύτταρα ξένα ή ανώμαλα τμήματα πρωτεϊνών. Εδώ ακριβώς έρχεται η καινοτομία της Elicio Therapeutics: το ELI-002 2P χρησιμοποιεί «αμφιφιλική» χημεία για να μεταφέρει με αποτελεσματικότητα τα αντιγόνα στους λεμφαδένες.
Το εμβόλιο περιέχει μικρά πεπτίδια του μεταλλαγμένου KRAS, συνδεδεμένα με λιποειδή μόρια που προσκολλώνται στην αλβουμίνη. Η αλβουμίνη λειτουργεί σαν «όχημα» μεταφοράς των πεπτιδίων από το σημείο της ένεσης στους λεμφαδένες. Περιλαμβάνει επίσης έναν ανοσοδιεγέρτη, το CpG-7909, που έχει υποστεί την ίδια χημική επεξεργασία ώστε να φτάνει και αυτό αποτελεσματικά στους λεμφαδένες. Μετά τη χορήγηση, το εμβόλιο στοχεύει στην ενεργοποίηση δύο τύπων Τ-κυττάρων: των βοηθητικών CD4+, που συντονίζουν και διατηρούν την ανοσοαπόκριση, και των κυτταροτοξικών CD8+, που μπορούν να καταστρέψουν άμεσα τα καρκινικά κύτταρα με τη μετάλλαξη KRAS. Η ταυτόχρονη ενεργοποίηση και των δύο είναι κρίσιμη, καθώς τα CD4+ εξασφαλίζουν διάρκεια και συντονισμό, ενώ τα CD8+ δίνουν το τελικό, θανατηφόρο πλήγμα στον όγκο.
Τα πρώτα αποτελέσματα
Στη δοκιμή φάσης Ι AMPLIFY-201 συμμετείχαν 25 ασθενείς (20 με παγκρεατικό πόρο-αδενοκαρκίνωμα (PDAC) και 5 με καρκίνο του παχέος εντέρου). Όλοι είχαν υποβληθεί σε χειρουργείο και είχαν ολοκληρώσει την καθιερωμένη θεραπεία, αλλά παρουσίαζαν ενδείξεις ελάχιστης υπολειμματικής νόσου (MRD). Χωρίς περαιτέρω παρέμβαση, οι περισσότεροι θα υποτροπίαζαν γρήγορα.
Μετά από διάμεση παρακολούθηση 19,7 μηνών, το 84% των ασθενών εμφάνισε ανοσολογική απόκριση ειδική για τη μετάλλαξη KRAS, ενώ το 71% ενεργοποίησε και CD4+ και CD8+ Τ-κύτταρα. Η ένταση της απόκρισης είχε σημασία: όσοι είχαν επίπεδα Τ-κυττάρων πάνω από 9,17 φορές το αρχικό σημείο είχαν πολύ καλύτερη πορεία από τους υπόλοιπους. Στην ομάδα υψηλής απόκρισης, η μέση επιβίωση χωρίς ακτινολογική υποτροπή και η συνολική επιβίωση δεν είχαν ακόμη υπολογιστεί, σε αντίθεση με περίπου 3 μήνες και 16 μήνες αντίστοιχα στην ομάδα χαμηλής απόκρισης.
Ο κίνδυνος εξέλιξης ή θανάτου μειώθηκε σχεδόν κατά 90% σε όσους ξεπέρασαν το ανοσολογικό όριο. Συνήθως, οι ασθενείς με καρκίνο παγκρέατος και θετική ctDNA υποτροπή μετά το χειρουργείο υποτροπιάζουν σε 5-6 μήνες και οι περισσότεροι χάνουν τη ζωή τους σε περίπου 17 μήνες.
Στη μελέτη, η διάμεση επιβίωση χωρίς υποτροπή στους ασθενείςήταν 15,3 μήνες και η συνολική επιβίωση έφτανε σχεδόν τους 29 μήνες, σημαντικά μεγαλύτερη από τον συνήθη μέσο όρο.
Οι ερευνητές παρατήρησαν και το φαινόμενο της «διασποράς αντιγόνων», όπου το ανοσοποιητικό, μόλις ενεργοποιηθεί, αρχίζει να αναγνωρίζει και άλλες μεταλλάξεις που δεν περιλαμβάνονταν στο αρχικό εμβόλιο. Σε δύο στους τρεις ασθενείς, τα Τ-κύτταρα στράφηκαν και σε επιπλέον εξατομικευμένα νεοαντιγόνα, ενισχύοντας ενδεχομένως την αντικαρκινική δράση. Οι εργαστηριακές εξετάσεις έδειξαν ότι αυτά τα Τ-κύτταρα δεν ήταν μόνο πολυάριθμα, αλλά και λειτουργικά, παράγοντας ισχυρά κυτταροτοξικά μόρια και εμφανίζοντας «μνήμη» που δείχνει μακροχρόνια δράση. Ακόμη και μήνες μετά, με ενισχυτικές δόσεις, τα επίπεδα των Τ-κυττάρων παρέμεναν υψηλά.
Τι σημαίνει αυτό για το μέλλον
Η μικρή κλίμακα και ο μη τυχαιοποιημένος σχεδιασμός της μελέτης σημαίνουν ότι τα αποτελέσματα χρειάζονται επιβεβαίωση. Ωστόσο, συμφωνούν με ευρήματα άλλων πρώιμων μελετών, όπως ενός εξατομικευμένου mRNA εμβολίου σε συνδυασμό με αναστολείς σημείων ελέγχου, που έδειξε παρόμοια αποτελέσματα στον επικουρικό καρκίνο παγκρέατος. Αν και η AMPLIFY-201 έχει ολοκληρωθεί, βρίσκεται σε εξέλιξη μεγαλύτερη τυχαιοποιημένη δοκιμή φάσης ΙΙ με μια εκδοχή του εμβολίου που περιέχει επτά πεπτίδια (ELI-002 7P). Επειδή οι μεταλλάξεις KRAS εντοπίζονται σε διάφορους τύπους όγκων, η μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί και σε άλλες μορφές καρκίνου που προκαλούνται από αυτές.
Οι μελλοντικές έρευνες θα εξετάσουν και συνδυασμούς με χημειοθεραπεία ή αναστολείς σημείων ελέγχου, καθώς ορισμένοι ασθενείς στη μελέτη έλαβαν αυτές τις θεραπείες μετά την εμφάνιση καρκινικών δεικτών και παρέμειναν χωρίς υποτροπή. Το ερώτημα είναι αν η ανοσία που προκαλεί το εμβόλιο μπορεί να διατηρηθεί και σε αυτούς τους συνδυασμούς. Τα ευρήματα δίνουν, προς το παρόν, μια σημαντική ελπίδα σε ασθενείς για τους οποίους η υποτροπή μετά το χειρουργείο συνήθως σηματοδοτεί τελική εξέλιξη της νόσου.
Αν οι μεγαλύτερες δοκιμές επιβεβαιώσουν τα δεδομένα, το νέο εμβόλιο μπορεί να αποτελέσει μέλος μιας νέας γενιάς «έτοιμων προς χρήση» αντικαρκινικών εμβολίων: εύκολων στην παραγωγή, με ευρεία εφαρμογή και ικανών να ενεργοποιήσουν την άμυνα του οργανισμού απέναντι σε μερικές από τις πιο επιθετικές μορφές καρκίνου.
