Η εργασία σε νυχτερινές βάρδιες, τα συχνά μακρινά ταξίδια και το ακανόνιστο πρόγραμμα ύπνου δεν αφήνουν απλώς τον οργανισμό εξαντλημένο. Σύμφωνα με νέα επιστημονικά δεδομένα, μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης επιθετικού καρκίνου του μαστού. Το πώς ακριβώς συμβαίνει αυτό παρέμενε μέχρι σήμερα ασαφές.
Νέα μελέτη από το Texas A&M University College of Arts and Sciences, με επικεφαλής την Tapasree Roy Sarkar, έρχεται να φωτίσει αυτόν τον μηχανισμό. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι η διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού αλλοιώνει τη δομή των μαστικών αδένων και αποδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα, ενώ παράλληλα υποδεικνύει έναν νέο πιθανό δρόμο για την αντιμετώπιση αυτών των επιπτώσεων.
«Ο καρκίνος ακολουθεί τον χρόνο. Όταν το εσωτερικό σας ρολόι απορρυθμίζεται, ο καρκίνος βρίσκει ευκαιρία. Πλέον, όμως, έχουμε εντοπίσει έναν νέο τρόπο να αντιδράσουμε», ανέφερε η Sarkar, συνδιευθύντρια του Center for Statistical Bioinformatics στο Texas A&M University College of Arts and Sciences.
Όταν το βιολογικό ρολόι χάνει τον ρυθμό του
Οι κιρκάδιοι ρυθμοί, δηλαδή το εσωτερικό βιολογικό ρολόι των 24 ωρών, δεν ρυθμίζουν μόνο τον ύπνο. Συμμετέχουν στον έλεγχο των ορμονών, στην επιδιόρθωση των ιστών και στη σωστή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος.
Όταν αυτό το σύστημα απορρυθμίζεται, οι φυσικές άμυνες του οργανισμού αρχίζουν να εξασθενούν.
«Ο κιρκάδιος ρυθμός συντονίζει τη λειτουργία των ιστών και τον τρόπο με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα αναγνωρίζει τον κίνδυνο. Όταν διαταράσσεται, οι συνέπειες μπορεί να είναι σοβαρές», εξήγησε η Sarkar.
Για να μελετήσουν αυτές τις επιδράσεις, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν δύο ομάδες γενετικά τροποποιημένων μοντέλων που αναπτύσσουν επιθετικό καρκίνο του μαστού. Η μία ομάδα ακολουθούσε φυσιολογικό κύκλο ημέρας και νύχτας, ενώ η άλλη ζούσε σε συνθήκες διαταραγμένου φωτισμού, με αποτέλεσμα να απορρυθμιστεί το εσωτερικό βιολογικό τους ρολόι.
Τα ευρήματα, που δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Oncogene, ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακά.
Συνήθως, τα μοντέλα εμφάνιζαν καρκίνο γύρω στην 22η εβδομάδα. Στην ομάδα με διαταραγμένο κιρκάδιο ρυθμό, όμως, τα πρώτα σημάδια εμφανίστηκαν πολύ νωρίτερα, κοντά στην 18η εβδομάδα. Παράλληλα, οι όγκοι ήταν σαφώς πιο επιθετικοί και παρουσίαζαν μεγαλύτερη τάση μετάστασης στους πνεύμονες, στοιχείο που συνδέεται με δυσμενή πρόγνωση για τις ασθενείς με καρκίνο του μαστού.
Την ίδια στιγμή, η απορρύθμιση του βιολογικού ρολογιού περιόριζε την αποτελεσματικότητα του ανοσοποιητικού συστήματος, δημιουργώντας ένα περιβάλλον πιο ευνοϊκό για την ανάπτυξη του καρκίνου. «Δεν επρόκειτο μόνο για ταχύτερη ανάπτυξη των όγκων. Το ανοσοποιητικό σύστημα καταστελλόταν ενεργά, επιτρέποντας στα καρκινικά κύτταρα να επιβιώσουν και να εξαπλωθούν πιο εύκολα», ανέφερε η Sarkar.
Οι επιπτώσεις δεν περιορίστηκαν μόνο στους όγκους. Οι ερευνητές διαπίστωσαν επίσης ότι η μακροχρόνια κιρκάδια διαταραχή άλλαζε τη σύσταση του υγιούς ιστού του μαστού, καθιστώντας τον πιο ευάλωτο στην καρκινογένεση. «Παρατηρήσαμε ξεκάθαρες αλλαγές στη μορφολογία των μαστικών αδένων, δηλαδή του ιστού που παράγει το γάλα στον μαστό», εξήγησε.
Ο «διακόπτης» του ανοσοποιητικού συστήματος
Για να κατανοήσουν καλύτερα πώς η κιρκάδια διαταραχή επηρεάζει τόσο τον υγιή ιστό όσο και την ανοσολογική άμυνα, οι ερευνητές ανέλυσαν σε βάθος το μικροπεριβάλλον των όγκων.
Ένα μόριο ξεχώρισε: ο υποδοχέας LILRB4, ο οποίος είναι ήδη γνωστός για τον ρόλο του στην καταστολή της ανοσολογικής απόκρισης σε διάφορους τύπους καρκίνου.
Σε φυσιολογικές συνθήκες, ο LILRB4 συμβάλλει στον έλεγχο της φλεγμονής και στην προστασία των υγιών ιστών. Στον καρκίνο, όμως, μπορεί να υπερενεργοποιηθεί και να λειτουργήσει σαν ένας διακόπτης που «κλείνει» το ανοσοποιητικό σύστημα.
«Ο LILRB4 δρα ως σημείο ελέγχου του ανοσοποιητικού. Όταν τον στοχεύσαμε, το περιβάλλον του όγκου έγινε λιγότερο ανοσοκατασταλτικό και, ακόμη και με διαταραγμένο κιρκάδιο ρυθμό, παρατηρήσαμε μικρότερη εξάπλωση του καρκίνου», ανέφερε η Sarkar.
Η παρέμβαση σε αυτόν τον μηχανισμό βοήθησε το ανοσοποιητικό σύστημα να ανακτήσει μέρος της αντικαρκινικής του δράσης, ανοίγοντας τον δρόμο για νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις σε επιθετικούς καρκίνους του μαστού που συνδέονται με διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού.
«Όταν ρυθμίσαμε τη δραστηριότητα του LILRB4, παρατηρήσαμε σαφώς λιγότερες μεταστάσεις και πιο αργή ανάπτυξη των όγκων», σημείωσε.
Νέες προοπτικές για εξατομικευμένη θεραπεία
Συνδέοντας άμεσα τη διαταραχή του κιρκάδιου ρυθμού με την εξέλιξη του καρκίνου του μαστού, η μελέτη ανοίγει νέους δρόμους για στοχευμένες θεραπείες σε άτομα των οποίων ο τρόπος ζωής ή το επάγγελμά τους τα εκθέτει σε χρόνιο κιρκάδιο στρες.
«Η μελέτη δείχνει τι μπορεί να συμβεί όταν το εσωτερικό μας ρολόι διαταράσσεται συστηματικά και πώς ίσως μπορέσουμε να περιορίσουμε τις επιπτώσεις», ανέφερε η Sarkar.
Παράλληλα, προσφέρει ισχυρές ενδείξεις ότι η κιρκάδια διαταραχή δεν σχετίζεται απλώς με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου, αλλά μπορεί να συμβάλει ενεργά στην εξέλιξή του.
«Ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού εργάζεται τη νύχτα ή με εναλλασσόμενα ωράρια. Αυτό καθιστά κρίσιμη την κατανόηση των επιπτώσεων των κιρκάδιων διαταραχών στον κίνδυνο καρκίνου», ανέφερε η Sarkar.
Το επόμενο βήμα της ερευνητικής ομάδας είναι να διερευνήσει πώς μπορούν να αναστραφούν οι επιπτώσεις της χρόνιας κιρκάδιας διαταραχής στον άνθρωπο, με στόχο τη βελτίωση της υγείας εργαζομένων σε νυχτερινές βάρδιες αλλά και ατόμων με ασταθή προγράμματα ύπνου, όπως οι αεροσυνοδοί και οι συχνοί ταξιδιώτες.
«Στόχος μας είναι να κατανοήσουμε πώς μπορούμε να αντιστρέψουμε τις επιπτώσεις της κιρκάδιας διαταραχής και να μεταφράσουμε αυτά τα ευρήματα σε πραγματικό όφελος για την ανθρώπινη υγεία», κατέληξε.
