Πλήθος ερευνών δείχνει ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος λειτουργεί διαφορετικά όταν μένετε ξύπνιοι τη νύχτα, με τις αναστολές να υποχωρούν και τα αρνητικά συναισθήματα τραβούν περισσότερο την προσοχή απ’ ό,τι τα θετικά.
Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν ότι ο κιρκάδιος ρυθμός του ανθρώπου παίζει καθοριστικό ρόλο σε αυτές τις αλλαγές, όπως εξήγησαν σε μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Frontiers in Network Psychology που συνοψίζει τα στοιχεία για το πώς ο εγκέφαλος λειτουργεί διαφορετικά μετά το σκοτάδι.
Η υπόθεσή τους, που ονομάζεται Mind After Midnight, υποστηρίζει ότι το σώμα και το μυαλό μας ακολουθούν έναν φυσικό κύκλο 24 ωρών, ο οποίος επηρεάζει τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας.
Πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος μετά τα μεσάνυχτα – Οι κίνδυνοι της νύχτας
Με απλά λόγια, σε διαφορετικές ώρες της ημέρας είμαστε «προγραμματισμένοι» να νιώθουμε και να συμπεριφερόμαστε με διαφορετικούς τρόπους. Την ημέρα, για παράδειγμα, τα επίπεδα ορισμένων μορίων και η εγκεφαλική δραστηριότητα είναι ρυθμισμένα στην εγρήγορση. Τη νύχτα, όμως, η φυσιολογική συμπεριφορά «παύει» να λειτουργεί, με τους ερευνητές να τονίζουν ότι η μεγαλύτερη αλλαγή παρατηρείται μετά τα μεσάνυχτα.
Από εξελικτική άποψη, αυτό έχει λογική. Οι άνθρωποι ήταν ανέκαθεν πιο αποτελεσματικοί στο κυνήγι και τη συλλογή τροφής υπό το φως της ημέρας, ενώ η νύχτα ήταν ώρα για ξεκούραση, αλλά και περίοδος αυξημένου κινδύνου, όταν ο άνθρωπος μπορούσε εύκολα να γίνει το θήραμα.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, για να αντιμετωπιστεί αυτός ο κίνδυνος, η προσοχή στα αρνητικά ερεθίσματα ενισχύεται ασυνήθιστα τη νύχτα. Ενώ κάποτε αυτό βοήθησε τον άνθρωπο να αντιδρά σε αόρατες απειλές, σήμερα η υπερ-επαγρύπνηση μπορεί να επηρεάζει το σύστημα ανταμοιβής και κινήτρου του εγκεφάλου, κάνοντάς μας πιο επιρρεπείς σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές.
Αν προστεθεί και η έλλειψη ύπνου, η κατάσταση γίνεται ακόμη πιο προβληματική.
«Υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που μένουν ξύπνιοι μέσα στη νύχτα, και υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι ο εγκέφαλός τους δεν λειτουργεί το ίδιο καλά όπως την ημέρα. Κάνω έκκληση για περισσότερη έρευνα πάνω σε αυτό το φαινόμενο, γιατί επηρεάζεται όχι μόνο η υγεία και η ασφάλειά τους, αλλά και των γύρω τους», είχε δηλώσει το 2022 η νευρολόγος Elizabeth Klerman από το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, όταν δημοσιεύτηκε η μελέτη.
Οι συγγραφείς της υπόθεσης παρουσίασαν δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα. Το πρώτο αφορά έναν χρήστη ηρωίνης που καταφέρνει να συγκρατεί την επιθυμία του κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά υποκύπτει τη νύχτα.
Το δεύτερο αφορά έναν φοιτητή που υποφέρει από αϋπνία και αρχίζει να νιώθει απελπισία, μοναξιά και απομόνωση καθώς οι άυπνες νύχτες πολλαπλασιάζονται.
Και στις δύο περιπτώσεις, το αποτέλεσμα μπορεί να αποβεί μοιραίο. Οι αυτοκτονίες και οι πράξεις αυτοτραυματισμού είναι πολύ πιο συχνές τη νύχτα. Μάλιστα, σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι έως και τρεις φορές υψηλότερος μεταξύ μεσονυχτίου και έξι το πρωί, σε σύγκριση με άλλες ώρες της ημέρας.
Μια μελέτη του 2020 κατέληξε στο ότι η νυχτερινή εγρήγορση αποτελεί παράγοντα κινδύνου για αυτοκτονία, «πιθανώς λόγω διαταραχής του κιρκάδιου ρυθμού».
«Η αυτοκτονία, που μέχρι πρότινος φαινόταν αδιανόητη, μπορεί να εμφανιστεί ως διέξοδος από τη μοναξιά και τον πόνο. Και πριν καν το άτομο σκεφτεί τις συνέπειες, έχει ήδη προχωρήσει στην πράξη, τη στιγμή που κανείς δεν είναι ξύπνιος για να το αποτρέψει», εξήγησαν οι συγγραφείς της υπόθεσης Mind After Midnight.
Οι επικίνδυνες ή παράνομες ουσίες επίσης χρησιμοποιούνται συχνότερα τις νυχτερινές ώρες. Το 2020, έρευνα σε εποπτευόμενο κέντρο χρήσης ναρκωτικών στη Βραζιλία έδειξε ότι ο κίνδυνος υπερδοσολογίας οπιοειδών ήταν σχεδόν πέντε φορές υψηλότερος τη νύχτα.
Κάποιες από αυτές τις συμπεριφορές μπορεί να εξηγούνται από τη στέρηση ύπνου ή από την «κάλυψη» που προσφέρει το σκοτάδι, αλλά φαίνεται ότι υπάρχουν και πραγματικές νευρολογικές αλλαγές που συνδέονται με τη νύχτα.
Οι ερευνητές, όπως η Klerman και οι συνεργάτες της, θεωρούν ότι είναι απαραίτητο να μελετηθούν περισσότερο αυτοί οι παράγοντες, ώστε να προστατευθούν όσοι κινδυνεύουν περισσότερο από τη νυχτερινή εγρήγορση.
