Καθώς τα χρόνια περνούν, πολλοί άνθρωποι αρχίζουν να ανησυχούν για τις πιθανές επιπτώσεις που έχει το γήρας στον εγκέφαλο. Ωστόσο, πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Intelligence έδειξε ότι υπάρχει και λόγος για αισιοδοξία: για πολλούς από εμάς, η συνολική εγκεφαλική και ψυχολογική λειτουργία φτάνει στο αποκορύφωμά της μεταξύ 55 και 60 ετών.
Η διαπίστωση αυτή εξηγεί γιατί άτομα αυτής της ηλικίας φαίνεται να αποδίδουν καλύτερα στην επίλυση σύνθετων προβλημάτων και να διακρίνονται σε ρόλους ηγεσίας.
Πού υπερτερούν οι νέοι
Οι περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι ο άνθρωπος φτάνει στη σωματική του ακμή μεταξύ των 20 και των 30 ετών.
Ταυτόχρονα, τα ευρήματα πολλών μελετών δείχνουν ότι οι «ακατέργαστες» διανοητικές ικανότητες (όπως η ταχύτητα σκέψης, η μνήμη και η ικανότητα λογικής επεξεργασίας πληροφοριών) αρχίζουν να μειώνονται ήδη από τα μέσα της δεκαετίας των είκοσι.
Το φαινόμενο αυτό φαίνεται καθαρά στην πράξη: οι αθλητές κορυφώνουν την απόδοσή τους πριν τα 30, οι μαθηματικοί συνήθως υπογράφουν τις σημαντικότερες εργασίες τους πριν τα 35, και οι πρωταθλητές στο σκάκι σπάνια παραμένουν στην κορυφή μετά τα 40.
Όμως, όταν κοιτάξουμε πέρα από την «ωμή» ταχύτητα σκέψης, η εικόνα αλλάζει.
Πού υπερτερούν οι μεγαλύτεροι
Στη μελέτη τους, οι ερευνητές δεν επικεντρώθηκαν μόνο στις γνωστικές ικανότητες, αλλά και σε ψυχολογικά χαρακτηριστικά που μπορούν να μετρηθούν με ακρίβεια, παραμένουν σταθερά στον χρόνο και επηρεάζουν την πραγματική απόδοση στη ζωή και την εργασία. Εντόπισαν 16 τέτοια χαρακτηριστικά.
Ανάμεσά τους περιλαμβάνονταν βασικές γνωστικές λειτουργίες, όπως η λογική σκέψη, η βραχυπρόθεσμη μνήμη, η ταχύτητα επεξεργασίας, η γνώση και η συναισθηματική νοημοσύνη. Περιλάμβαναν επίσης τα γνωστά πέντε χαρακτηριστικά προσωπικότητας («big five»): εξωστρέφεια, συναισθηματική σταθερότητα, ευσυνειδησία, δεκτικότητα σε νέες εμπειρίες και δυνατότητα συμφιλίωσης.
Οι ερευνητές συνέλεξαν μεγάλης κλίμακας μελέτες που είχαν εξετάσει αυτά τα χαρακτηριστικά και τις τυποποίησαν σε κοινή κλίμακα, ώστε να μπορούν να συγκριθούν απευθείας και να χαρτογραφηθεί η εξέλιξή τους με την ηλικία.
Πολλά από τα χαρακτηριστικά που μελετήθηκαν φτάνουν στην καλύτερη φάση τους πολύ αργότερα στη ζωή. Η ευσυνειδησία κορυφώνεται γύρω στα 65, ενώ η συναισθηματική σταθερότητα γύρω στα 75.
Ακόμη και λιγότερο γνωστές πτυχές, όπως η ηθική σκέψη, φαίνεται να ωριμάζουν στην ώριμη ενήλικη ζωή. Επίσης, η ικανότητα να αντιστεκόμαστε σε γνωστικές προκαταλήψεις (νοητικές «συντομεύσεις» που οδηγούν σε εσφαλμένες αποφάσεις) φαίνεται να βελτιώνεται έως και τα 70 ή 80 έτη.
Όταν οι ερευνητές συνδύασαν τις ηλικιακές καμπύλες όλων των χαρακτηριστικών σε έναν ενιαίο δείκτη, το αποτέλεσμα ήταν εντυπωσιακό:
Η συνολική ψυχολογική λειτουργία κορυφώνεται μεταξύ 55 και 60 ετών και αρχίζει να μειώνεται μετά τα 65, με πιο έντονη πτώση μετά τα 75. Αυτό δείχνει ότι η έκπτωση στη λειτουργία του εγκεφάλου μπορεί να επιταχυνθεί με την ηλικία, αφού ξεκινήσει.
Ξεπερνώντας τα στερεότυπα της ηλικίας
Τα ευρήματα αυτά ίσως εξηγούν γιατί πολλοί άνθρωποι που κατέχουν απαιτητικές θέσεις ευθύνης σε επιχειρήσεις, πολιτική και δημόσια διοίκηση βρίσκονται συνήθως στην πέμπτη ή έκτη δεκαετία της ζωής τους.
Αν και κάποιες ικανότητες μειώνονται με την ηλικία, άλλες ενισχύονται, εξισορροπώντας την απόδοση. Ο συνδυασμός αυτός οδηγεί σε καλύτερη κρίση και πιο ώριμες αποφάσεις, δεξιότητες κρίσιμες για ηγετικούς ρόλους.
Παρόλα αυτά, οι μεγαλύτεροι εργαζόμενοι συχνά δυσκολεύονται να επιστρέψουν στην αγορά εργασίας μετά από απώλεια θέσης. Εν μέρει, αυτό οφείλεται σε δομικούς παράγοντες. Για παράδειγμα, κάποιοι εργοδότες θεωρούν ότι η πρόσληψη ενός ατόμου στα 55 είναι βραχυπρόθεσμη επένδυση, ειδικά αν η συνταξιοδότηση στα 60 είναι κοντά.
Σε άλλες περιπτώσεις, ορισμένα επαγγέλματα επιβάλλουν όρια ηλικίας. Ο Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας, για παράδειγμα, ορίζει ως ανώτατο όριο συνταξιοδότησης τα 65 έτη για τους πιλότους διεθνών πτήσεων, ενώ πολλές χώρες απαιτούν από τους ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας να αποχωρούν μεταξύ 56 και 60 ετών. Δεδομένου ότι οι θέσεις αυτές απαιτούν υψηλή συγκέντρωση και μνήμη, οι περιορισμοί αυτοί θεωρούνται συχνά εύλογοι.
Ωστόσο, η πραγματικότητα δεν είναι ίδια για όλους. Έρευνες δείχνουν ότι, ενώ κάποιοι ενήλικες παρουσιάζουν μείωση στη μνήμη ή την ταχύτητα σκέψης, άλλοι διατηρούν αυτές τις ικανότητες για πολλές δεκαετίες.
Η ηλικία από μόνη της, λοιπόν, δεν καθορίζει τη γνωστική απόδοση. Οι αξιολογήσεις πρέπει να βασίζονται στις πραγματικές ικανότητες και όχι σε στερεότυπα.
