Ο διαβήτης τύπου 2, που κάποτε θεωρούνταν ασθένεια της ενήλικης ζωής, αυξάνεται πλέον με ανησυχητικούς ρυθμούς στα παιδιά και τους εφήβους. Πριν από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, μόλις το 1% έως 2% των παιδιών με διαβήτη είχε διαβήτη τύπου 2. Σήμερα, το ποσοστό αυτό έχει εκτοξευθεί στο 24% έως 45%, με τη μέση ηλικία διάγνωσης να είναι περίπου τα 13 έτη.

Η τάση αυτή συνδέεται άμεσα με την αυξανόμενη παιδική παχυσαρκία. Αν και η γενετική προδιάθεση, η διατροφή και η φυσική δραστηριότητα παίζουν ρόλο, νέα έρευνα από το Charles E. Schmidt College of Medicine του Πανεπιστημίου Florida Atlantic ανέδειξε έναν ακόμη καθοριστικό παράγοντα: το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει το παιδί.

Οι ερευνητές πραγματοποίησαν μια μεγάλης κλίμακας μελέτη για να εξετάσουν πώς εμφανίζεται ο διαβήτης τύπου 2 στα μικρότερα παιδιά. Χρησιμοποίησαν δεδομένα από την Εθνική Έρευνα για την Υγεία των Παιδιών (National Survey of Children’s Health) για την περίοδο 2016–2020, εστιάζοντας σε παιδιά από τη γέννηση έως την ηλικία των 5 ετών, μια ηλικιακή ομάδα που σπάνια μελετάται.

Η ανάλυση περιλάμβανε απαντήσεις φροντιστών περισσότερων από 174.000 παιδιών σε όλη τη χώρα, εκ των οποίων σχεδόν 50.000 ανήκαν στην ομάδα της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Οι ερευνητές εξέτασαν όχι μόνο τη διατροφή και τη φυσική δραστηριότητα, αλλά και ευρύτερους παράγοντες, όπως οι συνθήκες της γειτονιάς, η υγεία των φροντιστών, η επισιτιστική ασφάλεια και η συμμετοχή σε προγράμματα κρατικής βοήθειας. Στόχος ήταν να κατανοηθεί πώς οι πρώιμες εμπειρίες και το περιβάλλον ενός παιδιού επηρεάζουν τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 αργότερα στη ζωή.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, που δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Pediatric Research, η συνολική συχνότητα του διαβήτη τύπου 2 στα παιδιά κάτω των 5 ετών παρέμεινε χαμηλή και σχετικά σταθερή κατά την πενταετία. Ωστόσο, η ανάπτυξη της νόσου φαίνεται να σχετίζεται περισσότερο με κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, παρά αποκλειστικά με ατομικές συμπεριφορές.

Ορισμένα χαρακτηριστικά των γειτονιών και των νοικοκυριών ξεχώρισαν. Για παράδειγμα, τόσο το 2016 όσο και το 2020, η ύπαρξη βιβλιοθήκης κοντά στο σπίτι φάνηκε να σχετίζεται σημαντικά με τη διάγνωση διαβήτη τύπου 2 στην παιδική ηλικία. Η σχέση αυτή πιθανότατα αντανακλά ευρύτερα πρότυπα συμπεριφοράς που ενθαρρύνουν καθιστικές, εσωτερικές δραστηριότητες, αντί για παιχνίδι και άσκηση σε εξωτερικούς χώρους. Οι βιβλιοθήκες συνήθως υποδηλώνουν πιο αστικές περιοχές, σε αντίθεση με γειτονιές που έχουν πράσινους χώρους και πεζοδρόμια, τα οποία ευνοούν τη φυσική δραστηριότητα.

Η Lea Sacca, επίκουρη καθηγήτρια πληθυσμιακής υγείας στο Schmidt College of Medicine, εξήγησε ότι «το περιβάλλον της γειτονιάς, όπως η ύπαρξη πεζοδρομίων, πάρκων ή άλλων χώρων πρασίνου, μπορεί να επηρεάσει άμεσα τη δυνατότητα ενός παιδιού να ασκείται και, κατά συνέπεια, τον κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων παθήσεων όπως ο διαβήτης τύπου 2».

Οι φροντιστές ανέφεραν επίσης αυξανόμενα προβλήματα στη γειτονιά, όπως απορρίμματα και βανδαλισμούς, που έγιναν πιο έντονα μεταξύ 2016 και 2020, τόσο στο συνολικό δείγμα όσο και στην ομάδα των μικρότερων παιδιών. Άλλες σημαντικές συσχετίσεις που παρατηρήθηκαν περιλάμβαναν τη βοήθεια από γείτονες το 2016 και τη βαδισιμότητα της γειτονιάς το 2019.

Η μελέτη έδειξε επίσης ότι το 2017 η πρόσβαση σε δωρεάν ή χαμηλού κόστους γεύματα παρουσίασε παρόμοια σύνδεση με τα χαρακτηριστικά της γειτονιάς και του νοικοκυριού. Από το 2019 έως το 2020, σημειώθηκε σημαντική αύξηση στη χρήση κρατικών προγραμμάτων βοήθειας, όπως κουπόνια τροφίμων, δωρεάν γεύματα και οικονομική ενίσχυση. Αν και τέτοια προγράμματα συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της επισιτιστικής ανασφάλειας, η επίδρασή τους στην ποιότητα της διατροφής είναι πιο σύνθετη.

Η συμμετοχή σε προγράμματα δωρεάν σίτισης έχει συνδεθεί με αυξημένη κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων, πλούσιων σε ζάχαρη και λιπαρά, που μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο διαβήτη τύπου 2.

Η Sacca επισήμανε ότι «αν και αυτό μπορεί να δείχνει καλύτερη πρόσβαση σε τρόφιμα, προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει ότι η εξάρτηση από την επισιτιστική βοήθεια δεν σημαίνει απαραίτητα και καλύτερη διατροφή. Για παράδειγμα, τα παιδιά που ζουν σε νοικοκυριά με επισιτιστική ανασφάλεια έχουν συχνά χειρότερο έλεγχο του σακχάρου και υψηλότερα ποσοστά νοσηλείας. Μάλιστα, ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι οι συμμετέχοντες σε προγράμματα δωρεάν σίτισης μπορεί να έχουν χαμηλότερη ποιότητα διατροφής σε σχέση με νοικοκυριά παρόμοιου εισοδήματος που δεν συμμετέχουν».

Οι ερευνητές τόνισαν ότι για να είναι αποτελεσματική η πρόληψη και η έγκαιρη ανίχνευση του διαβήτη τύπου 2, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τόσο οι περιβαλλοντικοί παράγοντες όσο και η ποιότητα της διατροφής, με έμφαση στον σχεδιασμό των γειτονιών και στην πρόσβαση σε υγιεινά τρόφιμα.

Παρόλα αυτά, η παχυσαρκία παραμένει ο ισχυρότερος και πιο συχνός παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση διαβήτη τύπου 2 στα παιδιά. Όσα παιδιά είναι σημαντικά υπέρβαρα έχουν τετραπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν τη νόσο έως την ηλικία των 25 ετών σε σύγκριση με συνομηλίκους τους φυσιολογικού βάρους.

«Καθώς τα ποσοστά παχυσαρκίας συνεχίζουν να αυξάνονται, ιδιαίτερα στα μικρά παιδιά, η πρόληψη είναι κρίσιμη», υπογράμμισε η Sacca.

Ένας από τους πιο επείγοντες στόχους είναι η μείωση της κατανάλωσης ροφημάτων με προσθήκη ζάχαρης, που συνδέονται άμεσα με την παχυσαρκία και τον διαβήτη. Είναι χαρακτηριστικό ότι σχεδόν το 70% των παιδιών ηλικίας 2 έως 5 ετών καταναλώνουν καθημερινά τέτοια ροφήματα. Αν και πολιτικές όπως οι περιορισμοί στους αυτόματους πωλητές και οι μικροί φόροι σε ζαχαρούχα ποτά έχουν οδηγήσει σε ελαφρά μείωση της κατανάλωσης στα σχολεία, η συνολική πρόσληψη παραμένει υψηλή.

Οι ερευνητές εκτιμούν ότι μπορεί να χρειαστούν πιο αποφασιστικά μέτρα, όπως πλήρης απαγόρευση των ροφημάτων με ζάχαρη στα σχολεία και υψηλότεροι φόροι. Παράλληλα, στοιχεία από επιτυχημένα σχολικά προγράμματα δείχνουν ότι η βελτίωση της διατροφής και η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας στα παιδιά είναι εφικτές, εφόσον υπάρχει η κατάλληλη υποστήριξη.

«Η αύξηση των περιστατικών διαβήτη τύπου 2 στην παιδική ηλικία αποτελεί ολοένα και σοβαρότερο πρόβλημα δημόσιας υγείας», σημείωσε η Sacca. «Η αντιμετώπισή του απαιτεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική που να συνδυάζει την καλύτερη πρόσβαση σε υγιεινά τρόφιμα, πιο υγιή περιβάλλοντα διαβίωσης και πολιτικές που προάγουν τη μακροπρόθεσμη ευεξία από τα πρώτα χρόνια της ζωής».