Οι τραυματισμοί των ματιών κατά την άθληση συχνά οδηγούν σε προβλήματα όρασης που πλήττουν ανεπανόρθωτα την ποιότητα ζωής.
Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο περισσότεροι από 600.000 άνθρωποι σε όλο τον κόσμο τραυματίζονται στη διάρκεια επαγγελματικών και ερασιτεχνικών αθλητικών δραστηριοτήτων. Στη χώρα μας, πρόσφατη μελέτη στην Κρήτη έδειξε ότι το σχεδόν 5% των μη-εργατικών τραυματισμών στα μάτια των ενηλίκων την περίοδο 2015-2019, οφειλόταν στη συμμετοχή σε κάποιο σπορ.
Οι αιτίες των τραυματισμών αυτών συνήθως είναι αθλήματα που εμπεριέχουν αντικείμενα ή/και σωματική επαφή, όπως το ποδόσφαιρο ή το μπάσκετ, αλλά πρακτικά σε κάθε άθλημα μπορεί να υπάρξει ανάλογος τραυματισμός.
«Οι τραυματισμοί των ματιών κατά την άθληση αποτελούν συνηθισμένο λόγο διακομιδής στα τμήματα επειγόντων περιστατικών των νοσοκομείων και αντιπροσωπεύουν σημαντικό ποσοστό όλων των διεισδυτικών οφθαλμικών τραυμάτων. Προσβάλλουν δυσανάλογα τους νεαρούς άνδρες, πιθανώς διότι έχουν τα υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής σε αθλήματα. Τα διαφορετικά σπορ ενέχουν διαφορετικό κίνδυνο οφθαλμικού τραυματισμού, καθώς αυτός εξαρτάται από παράγοντες όπως το επίπεδο της επαφής (π.χ. με άλλους παίκτες), το είδος του εξοπλισμού που χρησιμοποιείται (μπορεί να προκαλέσει αμβλύ ή διεισδυτικό τραύμα) και το μέγεθος, την ταχύτητα και το βάρος ή/και την πυκνότητα του αντικειμένου με το οποίο συμβαίνει ο τραυματισμός», αναφέρει ο δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, Χειρουργός-Οφθαλμίατρος, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision, Καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, με αφορμή τον Απρίλιο που έχει οριστεί Μήνας Ασφάλειας των ματιών κατά την άθληση (Sports Eye Safety Month).
Οι παραπάνω παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στη σοβαρότητα του τραύματος που θα υποστεί το μάτι, προσθέτει. Οι τραυματισμοί μπορεί να επηρεάσουν τον οφθαλμικό βολβό, τους γύρω μαλακούς ιστούς (συμπεριλαμβανομένου του οπτικού νεύρου) ή/και την δομή του οφθαλμικού κόγχου.
Τα πιο σοβαρά τραύματα είναι οι ανοικτές πληγές του οφθαλμικού βολβού. Μπορεί να περιορίζονται στον κερατοειδή χιτώνα ή να διαπερνούν τον υποκείμενο σκληρό χιτώνα του ματιού.
Είναι η μειονότητα των οφθαλμικών τραυματισμών, αλλά ταυτοχρόνως αυτοί που είναι πιθανότερο να επιφέρουν μόνιμη διαταραχή ή απώλεια της όρασης.
Οι ανοικτές πληγές του βολβού μπορεί να είναι ρήξεις και διεισδυτικά ή διαπεραστικά τραύματα. Συνήθως οφείλονται σε μικρότερα αθλητικά αντικείμενα ή σε εξοπλισμό με αιχμηρές γωνίες, όπως τα σφαιρίδια της χρωματοσφαίρισης (paintball), οι ειδικές μπάλες με φτερά της αντιπτέρισης (μπάντμιντον) ή τα βελάκια. Μπορεί όμως να είναι και δευτεροπαθείς τραυματισμοί από θραύση υλικών, ακόμα και από τα σπασμένα γυαλιά των αθλητών.
Αντίστοιχα, οι μη διεισδυτικοί οφθαλμικοί τραυματισμοί μπορεί να βλάψουν όλες τις δομές του ματιού χωρίς να προκληθεί ανοικτή πληγή στον οφθαλμικό βολβό. Συνήθως οφείλονται σε επαφή με άλλο παίκτη ή με τον εξοπλισμό του. Συμπεριλαμβάνουν από εκδορές και μώλωπες των βλεφάρων και του κερατοειδή χιτώνα μέχρι αιμορραγία κάτω από το επιπεφυκότα, ύφαιμα (συσσωρεύεται αίμα ανάμεσα στον κερατοειδή και την ίριδα) και αποκόλληση του αμφιβληστροειδή.
Κάταγμα του οφθαλμικού κόγχου
Άλλοι πιθανοί μη διεισδυτικοί τραυματισμοί των ματιών είναι τα κατάγματα του οφθαλμικού κόγχου (είναι το οστέινο περίβλημα του οφθαλμικού βολβού) και η τραυματική οπτική νευροπάθεια (η βλάβη στο οπτικό νεύρο που οφείλεται σε άμεσο ή έμμεσο κτύπημα).
Ωστόσο οι τραυματισμοί των ματιών δεν έχουν μόνο βραχυπρόθεσμες συνέπειες. Μακροπρόθεσμα αυξάνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης προβλημάτων όπως ο τραυματικός καταρράκτης και το γλαύκωμα.
Ποια είναι τα αθλήματα που ενέχουν τον υψηλότερο κίνδυνο τραυματισμού στα μάτια;
Στις ΗΠΑ, όπου υπάρχουν πιο αναλυτικά δεδομένα, τα αθλήματα στα οποία συμβαίνουν οι περισσότεροι τραυματισμοί είναι το μπάσκετ, το μπέιζμπολ, το σόφτμπολ, το ράγκμπι, τα σπορ με ρακέτες και το ποδόσφαιρο.
Στην Ευρώπη το πρώτο είναι το ποδόσφαιρο αλλά σε επιμέρους χώρες, όπως η Φινλανδία, είναι το χόκεϊ σε κλειστούς χώρους. Στη Βραζιλία οι πιο πολλοί τραυματισμοί συμβαίνουν στο ποδόσφαιρο το οποίο παίζεται σε υπαίθριους και σε κλειστούς χώρους.
Ακόμα και κατά την ποδηλασία συμβαίνουν πολλοί τραυματισμοί των ματιών. Αυτή είναι π.χ. η περίπτωση της Σιγκαπούρης, όπου είναι αρκετά συχνό φαινόμενο τα κατάγματα του οφθαλμικού κόγχου σε άτομα που κάνουν ποδηλασία εκτός ποδηλατοδρόμων.
Κάθε άθλημα έχει διαφορετικό μηχανισμό με τον οποίο τραυματίζεται το μάτι. Στο μπάσκετ η μεγάλη ταχύτητα και η στενή επαφή των παικτών αφήνουν τους παίκτες εκτεθειμένους σε αγκωνιές στο μάτι και άλλα ακούσια κτυπήματα.
Πολλοί τραυματισμοί των ματιών συμβαίνουν επίσης κατά τη σύγκρουση των παικτών μεταξύ τους. Οι πιθανές συνέπειες κυμαίνονται από μικρές εκδορές στον κερατοειδή έως σοβαρούς τραυματισμούς, όπως η αποκόλληση του αμφιβληστροειδούς.
Στο σόφτμπολ ο μεγάλος κίνδυνος προέρχεται από τις ταχύτατα κινούμενες μπάλες. Ο ίδιος κίνδυνος υπάρχει στα σπορ με ρακέτες, όπως το τένις, το σκουός, το μπάντμιντον και το πινγκ πονγκ. Μια μπάλα στο μάτι προκαλεί αμβλύ τραύμα που μπορεί να οδηγήσει λ.χ. σε κάταγμα του οφθαλμικού κόγχου, αιμορραγία εσωτερικά στο μάτι ή και σε μόνιμη απώλεια της όρασης.
Ποδόσφαιρο
Αντίστοιχα στο ποδόσφαιρο οι μεγάλοι εχθροί των ματιών είναι οι κεφαλιές, οι συγκρούσεις μεταξύ των παικτών και τα ακούσια κτυπήματα. Στο μποξ, εξάλλου, και στις πολεμικές τέχνες με πλήρη επαφή μεταξύ των ασκουμένων, υπάρχει πολύ μεγάλο κίνδυνος σοβαρών οφθαλμικών τραυματισμών από τα απευθείας κτυπήματα στο μάτι. Τα κτυπήματα αυτά μπορεί να κοστίσουν την όραση.
Όλοι αυτοί οι τραυματισμοί, όμως, δεν είναι αναπόφευκτοι. «Έχει υπολογιστεί ότι στο 90% των περιπτώσεων οι οφθαλμικοί τραυματισμοί που σχετίζονται με τα σπορ μπορούν να αποφευχθούν με την χρήση των κατάλληλων προστατευτικών των ματιών. Γι' αυτό και η χρήση τους συνιστάται ισχυρά από επιστημονικούς φορείς όπως η Αμερικανική Ακαδημία Οφθαλμολογίας (AAO) και η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής (AAP), δεδομένου ότι σχεδόν οι μισοί τραυματισμοί των ματιών συμβαίνουν σε παιδιά και εφήβους. Τα προστατευτικά ματιών που συνιστώνται πρέπει να διαθέτουν ανθεκτικούς πολυκαρβονικούς φακούς. Ιδιαίτερα προσεκτικοί, τέλος, πρέπει να είναι και οι θεατές των αγώνων, γιατί αντικείμενα και παίκτες μπορεί να πέσουν πάνω τους», καταλήγει ο κ. Κανελλόπουλος.
