Το gaslighting είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια μέθοδο ψυχολογικής χειραγώγησης, με την οποία ο θύτης προσπαθεί να σπείρει αμφιβολίες στο θύμα, έτσι ώστε να μην είναι βέβαιο για την ίδια του τη μνήμη, την αντίληψη και τη λογική. Συχνά, παρατηρείται σε πολύ στενές, διαπροσωπικές σχέσεις, όπως είναι η σχέση μεταξύ συντρόφων ή η σχέση γονιού-παιδιού.
Τα τελευταία χρόνια, το gaslighting έχει γίνει θέμα συζήτησης στον δημόσιο διάλογο, ωστόσο ακόμα δεν έχει μελετηθεί σε βάθος από επιστημονικής σκοπιάς. Πρόσφατα, όμως, μια ομάδα επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο του Τορόντο ανέπτυξε ένα νέο θεωρητικό μοντέλο για να κατανοηθεί πώς οι χειριστικοί άνθρωποι καταφέρνουν, με την πάροδο του χρόνου, να κάνουν τα θύματά τους να αμφισβητούν την ίδια τους την πραγματικότητα.
Ο Willis Klein, υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Ψυχολογίας, ήταν κύριος συγγραφέας της μελέτης, η οποία προτείνει ότι το gaslighting μπορεί να ιδωθεί ως μια διαδικασία μάθησης, μέσα από την έννοια της «ελαχιστοποίησης σφάλματος πρόβλεψης». Η έννοια αυτή περιγράφει πώς ο εγκέφαλος οργανώνει τις πληροφορίες που δέχεται από τον κόσμο γύρω μας και, στηριζόμενος σε αυτές, προσπαθεί να προβλέψει τι θα συμβεί, να προσαρμόσει τις προσδοκίες του και να αντιδράσει στο περιβάλλον.
Το gaslighting ως διαδικασία μάθησης
«Όταν εμπιστεύεστε ή αγαπάτε κάποιον, περιμένετε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Οι gaslighters, όπως τους αντιλαμβανόμαστε, δρουν με έναν απρόσμενο και ασυνήθιστο τρόπο, αξιοποιώντας την έκπληξή σας για να καθοδηγήσουν τη μαθησιακή σας διαδικασία», εξήγησε ο Klein.
Πέρα από την παραβίαση των προσδοκιών σας, ο gaslighter, σύμφωνα με τον ερευνητή, θα σας αφήσει να σκεφθείτε ότι η αιτία της σύγχυσής σας οφείλεται στη δική σας αδυναμία να κατανοήσετε σωστά την πραγματικότητα. Με αυτόν τον τρόπο, σας κάνει να νιώθετε, όπως το έθεσε ο Klein, «γνωστικά ανεπαρκείς».
«Αυτό επαναλαμβάνεται συνεχώς, μέχρι το άτομο να πειστεί πραγματικά ότι δεν έχει σταθερή αίσθηση της πραγματικότητας», πρόσθεσε.
Ο ρόλος της εμπιστοσύνης και των κοντινών σχέσεων
Το μοντέλο βασίζεται και στην ιδέα ότι όλοι μας εξαρτόμαστε από τους άλλους, και ιδιαίτερα από άτομα που βρίσκονται κοντά μας, για να διαμορφώσουμε την αίσθηση του εαυτού και της πραγματικότητάς μας. Σε συνδυασμό με την αντίληψη του gaslighting ως διαδικασία μάθησης, αυτό σημαίνει ότι οποιοσδήποτε μπορεί να πέσει θύμα, σύμφωνα με τον ερευνητή.
«Στο μοντέλο μας δεν υπάρχει κάτι ιδιαίτερο που να καθιστά κάποιον πιο ευάλωτο στο gaslighting. Ουσιαστικά, θα μπορούσε να συμβεί στον καθένα, αρκεί να εμπιστευθεί το λάθος άτομο», είπε ο Klein.
Πρόσθεσε, ωστόσο, ότι μελλοντικές έρευνες μπορεί να δείξουν πως ορισμένα προσωπικά χαρακτηριστικά επηρεάζουν το πόσο ευάλωτος είναι κάποιος στο gaslighting, όπως συγκεκριμένοι τύποι δεσμού ή ένα ιστορικό τραύματος. Εξέφρασε επίσης την ελπίδα ότι η περαιτέρω έρευνα θα επιβεβαιώσει τα επιμέρους στοιχεία του μοντέλου και θα οδηγήσει σε καλύτερη υποστήριξη για όσους έχουν υπάρξει θύματα.
