Τα συμπληρώματα διατροφής έχουν γίνει ιδιαίτερα δημοφιλή τα τελευταία χρόνια, καθώς το ενδιαφέρον των ανθρώπων για την ευεξία και την μακροζωία αυξάνεται ολοένα, σε παγκόσμιο επίπεδο.

Μάλιστα, με βάση τις τελευταίες έρευνες, το 30 – 60% περίπου των ενηλίκων στην Ελλάδα λαμβάνουν συμπληρώματα διατροφής, συστηματικά ή σποραδικά.

Ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς, στην πραγματικότητα τα περισσότερα συμπληρώματα διατροφής, συμπεριλαμβανομένων και των περισσότερων βιταμινών, είναι απλώς σπατάλη χρημάτων.

Τι ισχύει για τις πολυβιταμίνες

Από τις πιο δημοφιλείς επιλογές συμπληρωμάτων διατροφής είναι τα πολυβιταμινούχα σκευάσματα, ωστόσο μεγάλη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό «JAMA Network Open» το 2024 διαπίστωσε πως η λήψη τους δε μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης ασθενειών ούτε τη συνολική θνησιμότητα. Επρόκειτο για μια πολύ μεγάλη μελέτη που παρακολούθησε συνολικά 390.124 υγιείς ενήλικες για διάστημα 20 ετών.

Σε δημοσίευμά της σχετικά με τη λήψη πολυβιταμινών, η ιστοσελίδα του Harvard γράφει:

«Σε γενικές γραμμές, οι επιστήμονες έχουν αποφανθεί ότι οι υγιείς άνθρωποι που ακολουθούν μια ισορροπημένη διατροφή, χρειάζονται συμπληρώματα διατροφής μόνο εάν έχουν μια διαγνωσμένη ανεπάρκεια. Αυτό συνήθως σημαίνει ανεπάρκεια βιταμίνης B12, B6 ή D, ή ενός μετάλλου, όπως είναι το σίδηρο, το ασβέστιο ή το μαγνήσιο. Ακόμα και σε περίπτωση ανεπάρκειας, ωστόσο, το ιδανικό είναι ο ασθενής να λάβει τις απαραίτητες ποσότητες μέσα από τη διατροφή του».

Επιπλέον, όπως αναφέρει ένα άλλο δημοσίευμα του Harvard, πολλά θρεπτικά συστατικά απορροφώνται καλύτερα όταν προέρχονται από την τροφή, ενώ συνοδεύονται και με διάφορα άλλα ωφέλιμα συστατικά που συχνά δεν περιέχονται στα συμπληρώματα διατροφής.

«Τα συμπληρώματα διατροφής ίσως φαίνονται ως ο προφανής τρόπος να ‘γεμίσει’ κανείς κενά στη διατροφή του, αλλά το πρόβλημα είναι ότι τα συμπληρώματα συχνά μπορούν να οδηγήσουν πολύ εύκολα στην υπερβιταμίνωση. Και η υπερδοσολογία σε ορισμένες βιταμίνες και μέταλλα μπορεί να είναι βλαβερή για την υγεία», γράφει το Harvard.

Ειδικά όσον αφορά τις πολυβιταμίνες, ορισμένες από αυτές που κυκλοφορούν στο εμπόριο περιέχουν τεράστιες δόσεις των βιταμινών και των μετάλλων που διαφημίζουν, οι οποίες ξεπερνούν κατά πολύ τα συνιστώμενα όρια, όμως οι περισσότεροι δεν ελέγχουν τις ετικέτες των προϊόντων. Το πρόβλημα γίνεται ακόμα μεγαλύτερο όταν ο καταναλωτής δεν έχει ανεπάρκεια στα θρεπτικά συστατικά που λαμβάνει.

Αυτό που θα πρέπει, λοιπόν, να κάνει κάποιος προτού ξεκινήσει να λαμβάνει οποιοδήποτε συμπλήρωμα διατροφής θα είναι να συμβουλευτεί τον γιατρό του, ο οποίος θα κρίνει κατά πόσο κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο και θα εκτιμήσει εάν χρειάζεται να γίνουν σε πρώτη φάση αιματολογικές εξετάσεις προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσο υπάρχει κάποια έλλειψη.

Σύμφωνα με τον δρ. Pieter Cohen, καθηγητή στην Ιατρική Σχολή του Harvard, εάν έχετε ανεπάρκεια ή έλλειψη σε κάποιο συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό, τότε είναι πιθανόν να σας προτείνει ο γιατρός σας ένα συμπλήρωμα διατροφής. Συνήθως, το συμπλήρωμα αυτό θα είναι στοχευμένο, θα περιέχει δηλαδή μόνο το θρεπτικό συστατικό στο οποίο έχετε έλλειψη.

Σε ορισμένες, ωστόσο, περιπτώσεις, ο γιατρός σας μπορεί να σας προτείνει να λάβετε πολυβιταμίνες. Ο δρ. Cohen αναφέρει ότι κάτι τέτοιο μπορεί εάν:

• Έχετε έλλειψη ή ανεπάρκεια σε περισσότερα από ένα θρεπτικά συστατικά.
• Υπάρχουν πολλά κενά στη διατροφή σας επειδή δυσκολεύεστε να χωνέψετε συγκεκριμένα φαγητά.
• Έχετε κάποια πεπτική διαταραχή που επηρεάζει την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών.

Όσον αφορά το τελευταίο, αξίζει να τονίσουμε ότι, ειδικά όσοι πάσχουν από κάποιο νόσημα για το οποίο λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή, θα πρέπει οπωσδήποτε να μιλήσουν στον γιατρό τους πριν πάρουν οποιοδήποτε συμπλήρωμα, καθώς υπάρχουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ ορισμένων φαρμάκων και συμπληρωμάτων διατροφής.

Πότε η λήψη συμπληρωμάτων μπορεί να είναι επικίνδυνη

Ένας βασικός προβληματισμός αφορά την ποιότητα των ίδιων των σκευασμάτων. Αξίζει να τονίσουμε πως στην Ελλάδα, τα συμπληρώματα διατροφής δεν υπόκεινται σε έγκριση, δηλαδή προηγούμενη αξιολόγηση και αδειοδότηση, αλλά σε γνωστοποίηση και κατασταλτικό έλεγχο. Αυτό σημαίνει ότι οι ρυθμίσεις σχετικά με τα συμπληρώματα από επίσημους φορείς είναι πολύ λιγότερες από αυτές στις οποίες υπόκεινται τα συνταγογραφούμενα φάρμακα.

Ωστόσο, σύμφωνα με πλαιότερο ρεπορτάζ της βρετανικής εφημερίδας «The Guardian», ένας ακόμα κίνδυνος προκαλεί πολύ μεγαλύτερη ανησυχία, καθώς η λήψη κάποιων συμπληρωμάτων διατροφής, σε ορισμένες περιπτώσεις συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου και καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Συγκεκριμένα, οι ειδικοί συνιστούν να αποφεύγεται η λήψη συμπληρωμάτων με β-καροτίνη (προβιταμίνη της βιταμίνης Α) και φυλλικό οξύ, χωρίς τη σύσταση γιατρού, ιδίως εφόσον δεν υπάρχει κάποια έλλειψη.

Η β-καροτίνη οποία συχνά περιέχεται σε συμπληρώματα για υγιή μαλλιά και δέρμα καθώς και σε συμπληρώματα ενίσχυσης του ανοσοποιητικού συστήματος. Σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα του University of Colorado Cancer Center, οι άνθρωποι που έλαβαν μεγαλύτερη της ημερήσιας προτεινόμενης δόσης της ουσίας αυτής είχαν κατά 20% αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου στους πνεύμονες και καρδιαγγειακών νοσημάτων, σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Επιπλέον, τα συμπληρώματα β-καροτενίου μπορούν να να αυξήσουν τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα σε άτομα που ήδη έχουν παράγοντες κινδύνου, όπως το κάπνισμα ή η έκθεση στον αμίαντο, όπως διαπίστωσε σχετική μελέτη.

Η ανάλυση αυτή επίσης διαπίστωσε ότι η λήψη συμπληρωμάτων φυλλικού οξέος σε άτομα που δεν το είχαν ανάγκη αύξησε τον αριθμό προκαρκινικών πολυπόδων σε σχέση με όσους έλαβαν εικονικό φάρμακο (placebo). Σημειώνουμε ότι το φυλλικό οξύ σε πολλές περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα χρήσιμο και ωφέλιμο (π.χ. σε γυναίκες που είναι έγκυες, λεχώνες ή προσπαθούν να θηλάσουν), ωστόσο πάντα πρέπει να λαμβάνεται υπό την καθοδήγηση του γιατρού σας.

Επιπλέον, υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που παίρνουν βιταμίνη Ε, πιστεύοντας ότι βοηθά στην πρόληψη του καρκίνου και των καρδιαγγειακών νοσημάτων, ωστόσο δε φαίνεται κάτι τέτοιο μέσα από τη διεθνή βιβλιογραφία, σύμφωνα με τον John Wong, MD, καθηγητή ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Tufts και μέλος της U.S. Preventive Services Task Force

Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου τα συμπληρώματα αλληλεπιδρούν με φάρμακα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το St. John’s wort, ένα βότανο που χρησιμοποιήθηκε για την κατάθλιψη και τα προβλήματα ύπνου, το οποίο μπορεί να μειώσει την αποτελεσματικότητα των αντισυλληπτικών.

Τέλος, μια άλλη μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2024 στο επιστημονικό περιοδικό «JAMA Network», διαπίστωσε πως η λήψη ορισμένων διατροφικών συμπληρωμάτων μπορεί μακροπρόθεσμα να βλάψει το συκώτι. Συγκεκριμένα, οι επιστήμονες εντόπισαν τα 6 παρακάτω σκευάσματα:

• Συμπλήρωμα διατροφής με κουρκουμά
• Συμπλήρωμα διατροφής με εκχύλισμα πράσινου τσαγιού
• Συμπλήρωμα διατροφής με garcinia cambogia
• Συμπλήρωμα διατροφής με black cohosh (σιμισιφούγκα)
• Συμπλήρωμα διατροφής με red yeast rice (μαγιά κόκκινου ρυζιού)
• Συμπλήρωμα διατροφής με ashwagandha

Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι όταν δεν προκαλούν βλάβες, η υπερβολική λήψη συμπληρωμάτων συχνά δεν έχει νόημα, καθώς το σώμα δεν αξιοποιεί την περίσσεια.

Γιατί οι άνθρωποι συνεχίζουν να παίρνουν συμπληρώματα

Παρά την έλλειψη ισχυρών αποδείξεων ότι τα πολυβιταμινούχα ή τα ανόργανα συμπληρώματα προσφέρουν σημαντικά οφέλη, υγιείς άνθρωποι συνεχίζουν και ξοδεύουν πολλά χρήματα κάθε χρόνο σε αυτά τα προϊόντα.

«Οι άνθρωποι θέλουν κάτι χειροπιαστό όταν πρόκειται για την υγεία. Είναι συνήθως πιο εύκολο να πάρετε ένα χάπι παρά να επενδύσετε σε αλλαγές στη συμπεριφορά, στη διατροφή και στον τρόπο ζωής», εξήγησε στο Verywell η Melissa Majumdar, κλινική διαιτολόγος και συντονίστρια βαριατρικής χειρουργικής στο Emory University Hospital Midtown.

Πότε μπορεί να χρειάζονται τα συμπληρώματα

Οι ειδικοί γνωρίζουν ότι κάποια συμπληρώματα είναι απαραίτητα κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Για παράδειγμα, το φυλλικό οξύ, γνωστό και ως βιταμίνη Β9, συνιστάται σε εγκύους, καθώς συμβάλλει στην πρόληψη συγκεκριμένων γενετικών ανωμαλιών, όπως προαναφέραμε.

Η βιταμίνη D είναι ένα ακόμη θρεπτικό συστατικό που δεν είναι πάντα εύκολο να ληφθεί επαρκώς μόνο από την τροφή. Σε αρκετούς ανθρώπους, ούτε η ηλιακή έκθεση ούτε τα τρόφιμα που την περιέχουν, όπως τα λιπαρά ψάρια και το συκώτι μοσχαριού, επαρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες.

«Η ανεπάρκεια βιταμίνης D είναι πιο συχνή σε άτομα με πιο σκούρο δέρμα, σε όσους ζουν σε βόρεια γεωγραφικά πλάτη και σε όσους αποφεύγουν την έκθεση στον ήλιο», δήλωσε η Emma Laing, κλινική καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Georgia και εθνική εκπρόσωπος της Academy of Nutrition and Dietetics.

Ωστόσο, η υπερβολική βιταμίνη D μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα υγείας, όπως πέτρες στα νεφρά, σύγχυση και εμετούς. Ο γιατρός σας μπορεί να σας ζητήσει αιματολογική εξέταση για να διαπιστώσει αν χρειάζεστε συμπλήρωμα βιταμίνης D.