Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Οκτωβρίου, ανοίγεται το πεδίο για ουσιαστικό διάλογο σχετικά με τον πραγματικό ορισμό της ψυχικής υγείας και την καθοριστική σύνδεσή της με τη σωματική ευεξία.

Τι εννοούμε με τον όρο «ψυχική υγεία»

Η ψυχική υγεία δεν αφορά απλώς την απουσία ψυχικών διαταραχών, αλλά ορίζεται ως η ικανότητα του ατόμου να διαχειρίζεται τα καθημερινά άγχη, να αναπτύσσει υγιείς σχέσεις, να συμμετέχει ενεργά στην κοινωνία και να αντλεί νόημα από τη ζωή (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας).

Η παλαιότερη έντονη διάκριση μεταξύ σωματικής και ψυχικής υγείας έχει πλέον καταρριφθεί και η επιστημονική κοινότητα σύσσωμη αναγνωρίζει την αδιαμφισβήτητη αλληλεξάρτηση ψυχικών και σωματικών διεργασιών σε κάθε φάση της ύπαρξής μας.

Οι «καλές συνήθειες», όπως η ισορροπημένη διατροφή, ο ποιοτικός ύπνος, η άσκηση ή η αποφυγή καπνίσματος και αλκοόλ, αποτελούν θεμέλια της σωματικής υγείας – παράγοντες που όλοι γνωρίζουμε και που επαναλαμβάνονται συχνά σε κάθε μήνυμα υγείας - ακόμα κι αν δεν εφαρμόζονται πάντα πιστά στην καθημερινότητά μας!

Ωστόσο, πολύ λιγότερο γνωστές παραμένουν στον γενικό πληθυσμό οι συνήθειες που θωρακίζουν την ψυχική υγεία, όπως η διαχείριση του στρες, η φροντίδα των διαπροσωπικών σχέσεων, η καλλιέργεια θετικών συναισθημάτων, η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης κά.

Η σημασία της πρόληψης σε ατομικό επίπεδο

Σε αυτό το πλαίσιο, η σημασία της πρόληψης είναι θεμελιώδης. Η πρόληψη στην ψυχική υγεία μπορεί να παραλληλιστεί με τη γυμναστική για το σώμα. Όπως η γυμναστική χτίζει μύες και βελτιώνει τη φυσική μας κατάσταση, ενισχύοντας την ικανότητά μας να τρέξουμε έναν «μαραθώνιο» όποτε χρειαστεί, ενώ παράλληλα μειώνει την πιθανότητα τραυματισμού και την ανάγκη για φυσικοθεραπεία εκ των υστέρων, έτσι και η πρόληψη της ψυχικής υγείας χτίζει ψυχική ανθεκτικότητα.

Επιπλέον, όπως η γυμναστική προσφέρει άμεσα ευεξία και βελτιωμένη σωματική διάθεση, έτσι και η βελτίωση της ψυχικής υγείας οδηγεί σε ψυχική ανάταση και καλύτερη διάθεση στο παρόν. Η ψυχική ανθεκτικότητα είναι η ικανότητα να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες, να προσαρμοζόμαστε ευκολότερα στις αλλαγές και να θωρακίζουμε τον ψυχισμό μας, ώστε να μην τραυματιστούμε ψυχικά, διατηρώντας παράλληλα τη λειτουργικότητά μας και το προσωπικό νόημα ακόμα και σε αντίξοες συνθήκες. Πρόκειται για μια δεξιότητα που δεν είναι σε όλους έμφυτη ή επαρκώς ανεπτυγμένη, αλλά όπως κάθε δεξιότητα μπορεί να καλλιεργηθεί με τη βοήθεια επιστημονικά τεκμηριωμένων μεθόδων και ψυχοεκπαιδευτικών παρεμβάσεων.

Η σημασία της πρόληψης σε κοινωνικό επίπεδο

Η ενίσχυση της πρόληψης σε κοινωνικό επίπεδο είναι εξίσου καθοριστική. Η ενημέρωση, η έγκαιρη παρέμβαση και η αποστιγματοποίηση της ψυχικής δυσφορίας (πριν εξελιχθεί σε νόσο) είναι απαραίτητες για μια κοινωνία που στέκεται αλληλέγγυα σε όσους το έχουν ανάγκη, προωθώντας έναν συλλογικό πολιτισμό φροντίδας.

Είναι θεμελιώδες να αναζητήσουμε την εξέλιξη, να αναπτυχθούμε ως άτομα και να πάρουμε ηθελημένα πρωτοβουλίες αυτοφροντίδας και υποστήριξης προτού βρεθούμε αντιμέτωποι με σοβαρές δυσκολίες.

Τρόποι βελτίωσης της ψυχικής υγείας

Πρακτικά, όσον αφορά στην πρόληψη, υπάρχουν ποικίλοι τρόποι βελτίωσης της ψυχικής υγείας, όπως η επαφή με τη φύση, η εξασφάλιση χρόνου χαλάρωσης, η μουσική και οι ουσιαστικές ανθρώπινες επαφές.

Σε πιο δομημένη μορφή, οι τεχνικές και τα προγράμματα ενσυνειδητότητας (mindfulness) αποτελούν μια από τις πλέον σύγχρονες και επιστημονικά τεκμηριωμένες μεθόδους πρόληψης. Η συγκεκριμένη ψυχοεκπαιδευτική προσέγγιση συμβάλλει αποτελεσματικά στη μείωση των επιπέδων άγχους, στην ενίσχυση της συναισθηματικής ρύθμισης και στην ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο.

Συνοψίζοντας, η πρόληψη της ψυχικής υγείας δεν περιορίζεται στη μείωση της πιθανότητας σωματικής ή ψυχικής ασθένειας, αλλά αποτελεί πράξη ατομικής και κοινωνικής ευθύνης, συχνά πολύ πιο αποτελεσματική από την εκ των υστέρων θεραπεία. Η ψυχική ευημερία μάς οδηγεί σε μια πιο ευχάριστη και ουσιαστική καθημερινότητα, όπου το άτομο όχι απλώς επιβιώνει, αλλά είναι ικανό να απολαμβάνει στιγμές, ζώντας πραγματικά με αυθεντικότητα, πληρότητα και ευημερία.

(Η Τόνια Νικολαΐδη είναι Θετικός Ψυχολόγος BSc., Msc., Mindfulness Coaching - NLP & Hypnotherapy Master Practitioner)