Προς έκπληξή τους επιστήμονες στη NASA, ανακάλυψαν έναν άγνωστο μέχρι πρότινος τύπο βακτηρίου, στο αποστειρωμένο περιβάλλον ενός διαστημόπλοιου. Είναι γνωστό ότι, ένα περιβάλλον με εξαιρετικά υψηλές προδιαγραφές καθαριότητας είναι επιβεβλημένο ώστε οι αστροναύτες που μεταβαίνουν στο διάστημα να αποφεύγουν κάθε επαφή με βακτήρια, μύκητες και ιούς, που προκαλούν ασθένειες.
Το βακτήριο Tersicoccus phoenicis, που εντόπισε η NASA
Πρόκειται για το βακτήριο Tersicoccus phoenicis, το οποίο αποδείχθηκε ακίνδυνο. Ωστόσο, οι επιστήμονες έχουν ένα λόγο για να ανησυχούν: Το βακτήριο ήταν σαφώς παρόν για κάποιο χρονικό διάστημα πριν από την ανακάλυψή του, και όμως με κάποιο τρόπο είχε καταφέρει να αποφύγει την ανίχνευση και να ξεφύγει από τα αυστηρά πρωτόκολλα αποστείρωσης.
Σε μια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Microbiology Spectrum, οι επιστήμονες έχουν πλέον ανακαλύψει το μυστικό αυτού του ύπουλου βακτηρίου: Το T. phoenicis μπορεί να εισέλθει σε μια κατάσταση βαθιάς χειμερίας νάρκης - μια κατάσταση που εμποδίζει τους επιστήμονες να ανιχνεύσουν την παρουσία του.
«Δεν είναι νεκρό. Έπαιζε το νεκρό», λέει ο Madhan Tirumalai, μικροβιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον και ένας από τους συγγραφείς της μελέτης. «Είναι απλώς αδρανές», προσθέτει. Από την ανακάλυψη του T. phoenicis, περισσότερα μυστηριώδη μικρόβια έχουν εμφανιστεί σε καθαρά δωμάτια της διαστημικής υπηρεσίας, ενώ άλλα που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί μπορεί επίσης να κρύβονται εκεί. «Πολλά από αυτά θα μπορούσαν να είναι προβληματικά», διευκρινίζει ο William Widger, βιολόγος και βιοχημικός στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον και ένας από τους συγγραφείς της μελέτης.
Στην πραγματικότητα, το αποστειρωμένο περιβάλλον μέσα στα διαστημόπλοια μπορεί να ενθαρρύνει τα μικρόβια να αναπτύξουν νέους τρόπους επιβίωσης. Έτσι, οι διαστημικές υπηρεσίες συχνά ερευνούν τα καθαρά δωμάτια των διαστημόπλοιων για μικρόβια, με διάφορους τρόπους για να δουν αν αναπαράγονται κύτταρα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμη και αν τα κύτταρα δεν αναπτύσσονται, τα δείγματα ελέγχονται για να διαπιστωθεί αν μπορεί να βρεθεί κάποιο υπόλοιπο γενετικού υλικού από αδρανείς ή νεκρούς μικροοργανισμούς.
Τα τελευταία χρόνια, εκατοντάδες είδη βακτηρίων -συμπεριλαμβανομένων πολλών προηγουμένως άγνωστων στην επιστήμη- έχουν βρεθεί στα πιο διεξοδικά καθαρισμένα δωμάτια συναρμολόγησης και δοκιμών διαστημοπλοίων της NASA και της ESA. Μόλις φέτος, οι επιστήμονες εντόπισαν 26 νέα βακτήρια από δείγματα δύο καθαρών δωματίων διαστημοπλοίων.
«Υπάρχει ακόμα ένα ποικίλο μικροβίωμα ακόμη και στα καθαρά δωμάτια και στα διαστημόπλοια», λέει ο Nils Averesch, διαστημικός βιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα, ο οποίος δεν συμμετείχε στην πρόσφατη μελέτη. Μικρόβια έχουν βρεθεί ακόμη και στο εξωτερικό του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού, εκτεθειμένα στην υπερβολικά εχθρική φύση του ίδιου του διαστήματος.
Μερικά έχουν επιβιώσει καταναλώνοντας τα προϊόντα καθαρισμού που υποτίθεται ότι τα εξοντώνουν. Άλλα μπορούν να επιβιώσουν αναπτύσσοντας σπόρια: σκληρές βιολογικές δομές που λειτουργούν ως ασπίδες. Σε μορφή σπορίων, τα βακτήρια «μπορούν να παραμείνουν αδρανή για εκατομμύρια χρόνια μέχρι να βρουν τις κατάλληλες συνθήκες για να βλαστήσουν ξανά», λέει ο Tirumalai. Μια άλλη επιλογή είναι να μείνουν αδρανή. «Είναι ύπουλα παιδιά. Βρίσκονται σε κατάσταση ύπνου», υπογραμμίζει ο Tirumalai. Πολλά είδη βακτηρίων ξυπνούν από την αδράνεια όταν τους χορηγούνται ξανά θρεπτικά συστατικά. Και όταν συμβεί αυτό, οι επιστήμονες μπορούν να πάρουν δείγματα από αυτά και να τα αναπτύξουν σε ανιχνεύσιμα επίπεδα σε εργαστήριο.
Ωστόσο, ορισμένα αδρανή βακτήρια παραμένουν σιωπηλά και ανενεργά ακόμη και όταν τους δίνεται τροφή. Αυτή η εκδοχή αδράνειας σημαίνει ότι μπορούν να παραμείνουν κρυμμένα. «Παίρνουν δείγματα και στη συνέχεια τα τοποθετούν σε τρυβλία καλλιέργειας. Και δεν αναπτύσσονται», λέει ο Widger. Και αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πραγματικό πρόβλημα.
Στέλνουμε μικρόβια στον Άρη;
Το αν αυτό το επίπεδο αδράνειας θα μπορούσε να σώσει το T. phoenicis από την σκληρότητα του βαθέος διαστήματος είναι ένα ανοιχτό ερώτημα, αλλά απίθανο. Το διαστημόπλοιο Phoenix έχει αναχωρήσει από τη Γη εδώ και καιρό για να αναζητήσει αρχαία μόρια νερού και οργανικών μορίων στην αρειανή αρκτική. Και οι πιθανότητες επιβίωσης βακτηρίων στην επιφάνεια του Άρη είναι ακόμη χαμηλότερες.
Το μεγαλύτερο ζήτημα είναι οι ίδιοι οι καθαροί χώροι και οι άνθρωποι που εργάζονται σε αυτούς. Το βακτήριο T. phoenicis αποτελεί προειδοποίηση όχι μόνο για τους καθαρούς χώρους των διαστημοπλοίων, αλλά και για οποιονδήποτε καθαρό χώρο εργαστηρίου.
Τα βακτήρια που προκαλούν ασθένειες και είναι σε θέση να εισέλθουν σε μια παρόμοια λειτουργία μυστικότητας με το T. phoenicis σε οποιονδήποτε αποστειρωμένο χώρο θα μπορούσαν να προκαλέσουν χάος. Μέχρι στιγμής, οι επιστήμονες δεν γνωρίζουν κανένα προβληματικό μικρόβιο όπως αυτό. Αλλά από την άλλη πλευρά, αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι δεν έχουν καταφέρει να τα εντοπίσουν. «Αυτό που είναι άγνωστο είναι πιο τρομακτικό από το γνωστό», καταλήγει ο Widger.
