Μια πρόσφατη μελέτη σε ποντίκια, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Neuron, ρίχνει φως σε έναν νευρολογικό μηχανισμό που ίσως εξηγεί γιατί οι δίαιτες πλούσιες σε λιπαρά συνδέονται με προβλήματα μνήμης.

Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι μεταβολικές διαταραχές επηρεάζουν τη λειτουργία του ιππόκαμπου, της περιοχής του εγκεφάλου που είναι απαραίτητη για τον σχηματισμό αναμνήσεων.

Μεταβολικό σύνδρομο, κορεσμένα λιπαρά και μνήμη

Το μεταβολικό σύνδρομο είναι ένας συνδυασμός παραγόντων που αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιοπάθειας, εγκεφαλικού και διαβήτη τύπου 2.

Η διάγνωση τίθεται όταν υπάρχουν τρεις ή περισσότερες από τις εξής πέντε καταστάσεις:

• αυξημένο κοιλιακό λίπος
• υψηλά τριγλυκερίδια
• χαμηλή «καλή» χοληστερίνη (HDL)
• υψηλό σάκχαρο αίματος
• αυξημένη αρτηριακή πίεση

Έρευνες έχουν δείξει ότι το μεταβολικό σύνδρομο σχετίζεται με χειρότερη μνήμη και γνωστική εξασθένηση. Σύμφωνα με τους συγγραφείς της νέας μελέτης, «οι επιδημιολογικές ενδείξεις δείχνουν ότι τα άτομα με μεταβολικό σύνδρομο έχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης γνωστικών διαταραχών και νευροεκφυλιστικών νόσων, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ».

Ο εγκέφαλος, παρότι αποτελεί μόλις το 2% του σωματικού βάρους, καταναλώνει περίπου το 20% της ενέργειας. Είναι επομένως εξαιρετικά ευαίσθητος στη διατροφή. Όπως σημειώνουν οι ερευνητές, «τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ξεκάθαρα ότι η διατροφή επηρεάζει άμεσα τη γνωστική λειτουργία».

Οι δίαιτες πλούσιες σε λιπαρά φαίνεται να έχουν ιδιαίτερα αρνητική επίδραση. Μικρές μελέτες έχουν δείξει ότι μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη μνήμη και την αντίληψη ακόμη και σε λίγες ημέρες. Ο ιππόκαμπος φαίνεται να είναι η περιοχή που επηρεάζεται περισσότερο.

Μελέτες σε ζώα έχουν δείξει επίσης ότι η υψηλή πρόσληψη λιπαρών αυξάνει τον κίνδυνο νόσου Αλτσχάιμερ, ενώ το μεταβολικό σύνδρομο θεωρείται ήδη παράγοντας κινδύνου για άνοια. Παρά την πρόοδο, ο ακριβής μηχανισμός παραμένει ασαφής. Η νέα έρευνα δίνει τις πρώτες απαντήσεις.

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν καταναλώνει πολλά λιπαρά

Για να εξετάσουν τη σχέση διατροφής και εγκεφάλου, οι επιστήμονες μελέτησαν ποντίκια και κατέγραψαν τη νευρωνική δραστηριότητα στον ιππόκαμπο, εστιάζοντας στον οδοντωτό γύρο, μια περιοχή που παίζει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία νέων αναμνήσεων.

«Ο οδοντωτός γύρος είναι μέρος ενός πολύπλοκου κυκλώματος βαθιά στον κροταφικό λοβό», εξηγεί ο νευρολόγος Derek Cheng από το Stamford Health, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη. «Συμμετέχει στην αποθήκευση νέων αναμνήσεων και στη διάκριση παρόμοιων εμπειριών».

Στη μελέτη, τα ποντίκια ακολούθησαν δίαιτα με 58% λίπος, 25% υδατάνθρακες και 17% πρωτεΐνη για μόλις δύο ημέρες. Η μνήμη τους επηρεάστηκε, αν και η γενική συμπεριφορά τους παρέμεινε φυσιολογική.

Η λιπαρή διατροφή προκάλεσε υπερδραστηριότητα σε συγκεκριμένους νευρώνες (CCK-INs) του οδοντωτού γύρου, γεγονός που οδήγησε σε προβλήματα μνήμης. Κανονικά οι νευρώνες αυτοί αναστέλλονται από τη γλυκόζη, αλλά η δίαιτα πλούσια σε λιπαρά δεν τους παρείχε την ενέργεια που χρειάζονταν.

Παράλληλα, αυξήθηκε η δραστηριότητα του ενζύμου PKM2, το οποίο είναι κρίσιμο για την παραγωγή ενέργειας στα μιτοχόνδρια. Όταν οι επιστήμονες επανέφεραν γλυκόζη ή ανέστειλαν το PKM2, η λειτουργία των νευρώνων αποκαταστάθηκε και τα προβλήματα μνήμης αντιστράφηκαν.

Οι συγγραφείς καταλήγουν: «Αναδείξαμε έναν άγνωστο μέχρι σήμερα μηχανισμό μέσω του οποίου το μεταβολικό στρες από τη διατροφή διαταράσσει τον ιππόκαμπο, ενώ τα CCK-INs και το PKM2 προκύπτουν ως πιθανοί θεραπευτικοί στόχοι για την πρόληψη της γνωστικής έκπτωσης».

Σημαντικό είναι ότι τα ίδια μέτρα μπορούσαν όχι μόνο να αντιστρέψουν αλλά και να αποτρέψουν την εμφάνιση ελλειμμάτων μνήμης. Η νηστεία, επίσης, αποδείχθηκε ότι βοηθά στην αποκατάσταση.

Οι επιπτώσεις φαίνονται σε λίγες ημέρες

Αν και η μελέτη έγινε σε ποντίκια, τα ευρήματα ενδέχεται να ισχύουν και για τον άνθρωπο. Ο Patric K. Stanton, καθηγητής βιολογίας και νευρολογίας στο New York Medical College, εκτιμά ότι οι ίδιοι μηχανισμοί υπάρχουν και στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

«Είναι πολύ πιθανό παρόμοιοι νευρώνες να εξηγούν μεγάλο μέρος των επιπτώσεων μιας διατροφής πλούσιας σε λιπαρά», σημειώνει.

Ο Cheng προσθέτει: «Ξέραμε τον συσχετισμό μεταβολικού συνδρόμου, παχυσαρκίας και άνοιας. Το εντυπωσιακό είναι ότι η μνήμη μπορεί να επηρεαστεί τόσο γρήγορα, μέσα σε λίγες μόλις ημέρες, από μια κακή διατροφή».

Ο Stanton συμφωνεί: «Με εξέπληξε η ταχύτητα της επίδρασης. Δεν περίμενα ότι τα προβλήματα μνήμης από μακροχρόνια κατανάλωση λιπαρών θα μπορούσαν να αντιστραφούν τόσο άμεσα με τη σωστή παρέμβαση».

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η βλάβη ξεκινά πολύ πριν εμφανιστούν η αύξηση βάρους ή ο διαβήτης. Η έρευνα ανοίγει τον δρόμο για μελέτες σε ανθρώπους που θα βοηθήσουν να κατανοηθεί καλύτερα πώς η διατροφή επηρεάζει τον εγκέφαλο.

Επιπλέον, οι επιστήμονες θεωρούν ότι το ένζυμο PKM2 μπορεί να συνδέεται και με άλλες νευροεκφυλιστικές παθήσεις, όχι μόνο με εκείνες που σχετίζονται με το μεταβολικό σύνδρομο.